Australia. Gospodarka

Australia. Gospodarka.

Australia należy do krajów rozwiniętych; gospodarkę cechuje daleko posunięta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału; największe organizacje produkcyjno-usługowe: BHP Billiton, Colonial Sugar Refining, Imperial Chemical Industries, Telstra; największe organizacje kapitałowe: Australian Mutual Provident Society, National Australia Bank. W okresie powojennym nastąpiła silna ekspansja kapitału USA i Japonii (do II wojny światowej Australia była terenem ekspansji głównie kapitału brytyjskiego); kapitał krajowy, z wyjątkiem górnictwa, ma we wszystkich działach gospodarki ponad 50% udziału. PKB na 1 mieszkańca wg parytetu siły nabywczej wynosi 37,5 tys. dolarów USA (2007). Gospodarka Australii w dużym stopniu jest uzależniona od koniunktury na rynku światowym (ok. 70% wartości eksportu stanowią surowce mineralne i produkty rolne); kolejne rządy dążą do rozszerzenia i stabilizacji rynków zbytu, wymiany technologii i współpracy z krajami Pacyfiku, zwłaszcza z Japonią i państwami ASEAN. Dezintegracja światowego systemu komunistycznego (1989) wpłynęła na osłabienie tempa wzrostu gospodarczego Australii; nasiliły się procesy inflacyjne, zwiększyło się bezrobocie, spadła wartość dolarów australijskiego; 1989 zadłużenie zagraniczne Australii przekroczyło 110 mld dolarów USA. Reformy zainicjowane w związku z tą sytuacją stworzyły warunki do ożywienia gospodarki i wzrostu jej konkurencyjności, głównie przez obniżenie ceł i podatków od przedsiębiorstw, a także rozwój przemysłu przetwórczego. Stopa bezrobocia 4,4% (2007). Struktura wytwarzania PKB (2007): usługi 70,7%, przemysł 25,6%, rolnictwo 3,7%. Struktura zatrudnienia (2004): usługi 75,2%, przemysł 21,2%, rolnictwo 3,6%.

Przemysł.

Eksploatacja bogatych zasobów różnorodnych surowców miner. w pełni pokrywa zapotrzebowanie krajowe; rosnący popyt na surowce w gospodarce świat. przyczynił się do szybkiego rozwoju górnictwa w Australii; warunki geol. umożliwiają wysoko zmechanizowane wydobycie wielu surowców miner. metodą odkrywkową. W Australii wydobywa się: rudy żelaza, boksyty i rudy ołowiu, rudy cynku, rudy niklu i manganu, złoto srebro; poza tym Australia jest największym świat. producentem opali oraz jednym z większych — szafirów i diamentów. 3/4 wartości produkcji górniczej przypada na Nową Południową Walię, Queensland i Australię Zachodnią. Australia jest największym producentem węgla kam. na półkuli południowej; złoża występują w sąsiedztwie morza, w stanie Queensland i  w Nowej Południowej Walii (w zagłębiu Newcastle wydobywa się węgiel spod dna mor.); węgiel brunatny jest wydobywany tylko w stanie Wiktoria (dolina Latrobe). Najważniejsze złoża ropy naft.: w Cieśn. Bassa, na Wyspie Barrowa oraz na północno-zachodnim szelfie, gazu ziemnego w Terytorium Północnym, na pograniczu Australii Południowej i stanu Queensland oraz w Australii Zachodniej. Kopalnie rud żelaza Mount Tom Price i Mount Whaleback w regionie Pilbara (Australia Zachodnia) należą do największych na świecie; rudy miedzi wydobywa się we wszystkich stanach z wyjątkiem Wiktorii; gł. złoża rud cynku, ołowiu i srebra znajdują się w Nowej Południowej Walii, w stanie Queensland i na Tasmanii; eksploatacja boksytów na płw. Jork (Weipa), w górach Darling i na płw. Gove; górnictwo rud niklu w stanie Australia Zachodnia (złoże Kambalda); wydobycie złota zwiększyło się od pocz. lat 80. (gł. złoża Kambalda i Telfer). Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszk. — 9395 kW · h (2003). Ogólna zainstalowana moc elektrowni 2001 wynosiła 44 189 MW, w tym elektrowni wodnych ok. 10% (systemy hydroenerg. w G. Śnieżnych, w północnej części stanu Queensland i na Tasmanii); największe elektrownie cieplne opalane węglem kam.: Eraring (2640 MW), Liddell (2500 MW), w budowie Bayswater w dolinie rz. Hunter (projektowana moc 3960 MW); powszechnie instaluje się generatory małej mocy napędzane silnikami dieslowskimi lub gazowymi do obsługi niewielkich osiedli lub rozproszonych na pustkowiach farm. 70% wartości produkcji przemysłu przetwórczego pochodzi z Nowej Południowej Walii i stanu Wiktoria, tu skupia się także ok. 3/4 zatrudnionych w tym dziale gospodarki. Rząd federalny przeciwdziała nadmiernej koncentracji przemysłu przetwórczego, m.in. przez prowadzenie umów wiązanych (za udzielenie licencji na eksploatację określonych surowców licencjobiorca zobowiązuje się wybudować zakład przetwórczy w miejscu wskazanym przez rząd); gł. gałęzie przemysłu przetwórczego (wg wartości produkcji): spoż., hutnictwo, chem., środków transportu, maszyn., papierniczy i poligraficzny, metal., drzewny, miner., odzież. i obuwn., włók.; największe ośr. przem.: Sydney, Melbourne, Adelaide, Wollongong, Newcastle, Port Pirie, Whyalla, Kwinana.

Rolnictwo.

Rolnictwo austral. odznacza się wysoką towarowością; wykorzystanie ziemi ma charakter ekstensywny, ale wydajność na 1 zatrudnionego dzięki mechanizacji pracy jest wysoka. Plony pszenicy — wartość 3,3 mld dol. USA (1997), zbiory na 1 mieszk. — 594 kg (4. miejsce w świecie). Struktura użytkowania ziemi (w % — 2000): grunty orne i sady — 6,5, łąki i pastwiska — 55 (najwyższy spośród kontynentów odsetek użytków zielonych), lasy i zadrzewienia — 20, nieużytki — poniżej 20. W prywatnym posiadaniu jest ok. 12% ziemi, 8,2% przywrócono ludności rdzennej, pozostała stanowi własność Korony bryt., z tego 57% jest oddane w dzierżawę. W 1987/88 w Australii było 127 tys. gospodarstw o łącznej pow. 472 mln ha; użytkowane rolniczo gleby wykazują duży deficyt fosforu i siarki; zużycie nawozów sztucznych wynosi 1,1 mln t, z tego superfosfatu — 0,6 mln t. Ponad 2,4 mln ha gruntów ornych i pastwisk jest sztucznie nawadnianych (80% wody pochodzi ze studni artezyjskich i subartezyjskich). Brak wody jest gł. czynnikiem ograniczającym produkcję rolną; długotrwałe susze oraz plaga szarańczy w stanach południowych powodują duże straty w hodowli i sezonowe wahania w produkcji rolnej. 60% wartości produkcji rolnej dostarcza hodowla; w świat. pogłowiu owiec (99,2 mln sztuk — 2003) Australia zajmuje 1. miejsce; ok. 4/5 pogłowia stanowią merynosy; na Australię przypada 1/3 świat. produkcji wełny nieoczyszczonej (1,1 mln t); hodowla bydła rozwinięta w pasie przybrzeżnym, typu mlecznego na południowym wschodzie i w północnej Tasmanii, typu mięsnego (ok. 75% pogłowia) — na północy; na wybrzeżu zbudowano wielkie rzeźnie eksportowe oraz porty wywozu mięsa i żywych zwierząt do krajów Bliskiego Wschodu, USA, Japonii, Malezji i Brunei. Areał gruntów ornych wynosi ok. 49 mln ha (z tego ponad 1/2 w Nowej Południowej Walii i Australii Zachodniej); zbiory zbóż 31,3 mln t (2004). Australia należy do najważniejszych obszarów pszenicznych świata; zbiory rozpoczynają się we wrześniu–październiku w stanie Queensland, trwają do stycznia w Australii Zachodniej; uprawia się białe gat. pszenicy bogate w białko (70–80% zbiorów przeznacza się na eksport). Zboża, z wyjątkiem ryżu, kukurydzy i sorgo, są uprawiane we wszystkich stanach; uprawa ryżu w stanach Nowa Południowa Walia i Queensland (2 zbiory w ciągu roku); zwiększył się areał roślin oleistych, a zwłaszcza bawełny (gł. roślina oleista w Australii) i słonecznika; z roślin przem. największe znaczenie ma trzcina cukrowa uprawiana w stanie Queensland; w dorzeczach Murray i Murrumbidgee, dzięki sztucznemu nawadnianiu, powstały rozległe plantacje drzew owocowych i cytrusowych oraz wielkie winnice; sady jabłoniowe znajdują się gł. na Tasmanii.

Lasy zajmują 156 mln ha, ponad 3/4 ich powierzchni to lasy eukaliptusowe; wprowadza się zalesianie terenów pozrębowych importowanymi gat. drzew iglastych (gł. sosny Pinus radiata i Pinus elliotti oraz araukaria). Rybołówstwo w Australii ma znaczenie drugorzędne; roczne połowy ok. 200 tys. t, w tym także: ostrygi, kraby, homary i krewetki; gł. gat. ryb: tuńczyki, makrele, łososie; w wodach akwenów międzyzwrotnikowych (od Broome do Cairns) poławia się i hoduje perłopławy.

Turystyka.

W turystyce jest zatrudnionych ok. 500 tys. osób; wpływy z obsługi turystów wyniosły ponad 7,6 mld dol. USA; 2000 Australię odwiedziło 4,9 mln turystów (gł. z Nowej Zelandii, USA, Wielkiej Brytanii, USA, Korei Południowej i Japonii); gł. regiony turyst.: Wielka Rafa Koralowa, Wybrzeże Złote (Gold Coast) w stanie Queensland, Park Nar. Uluru w Terytorium Północnym, G. Śnieżne z najwyższym szczytem Australii — Górą Kościuszki (sporty zimowe) oraz Tasmania.

Transport i łączność.

Do austral. portów zawijają statki kilkudziesięciu bander (gł. Japonii, Liberii, Panamy, także Polski); 2004 załadunki w portach wyniosły 587 mln t (w większości towary masowe); w przywozie (67 mln t) 2/3 stanowiła ropa naft. i jej produkty; ważną funkcję spełnia w Australii żegluga kabotażowa; 2002 flota Australii składała się z 77 jednostek o łącznej nośności 2,0 mln DWT; gł. porty: Sydney, Melbourne i Fremantle. Abonenci telefonii stacjonarnej 10,5 mln (2002); w użyciu 16,5 mln telefonów komórkowych; rozwinięta łączność radiowa.

Największe zagęszczenie linii kol. na południowym wschodzie i południowym zachodzie; od 1982 stolice stanów połączone liniami kol. o normalnej szerokości torów (1435 mm), w użyciu także rozstawy 1067 mm i 1600 mm; dł. eksploatowanych linii kol. 47,7 tys. km (2005).

Australia należy do najbardziej zmotoryzowanych krajów świata; liczba samochodów osobowych w przeliczeniu na 1000 mieszk. wynosi 507 (2001); w austral. warunkach przewóz towarów jest oparty gł. na transporcie samochodowym; 2001 w Australii było zarejestrowanych 2,2 mln samochodów ciężarowych i 9,8 mln osobowych; dł. dróg kołowych 811 tys. km (2004); niemal połowa dróg jest dostępna tylko w czasie korzystnych warunków atmosferycznych; 40% ma nawierzchnię asfaltową lub betonową, 38% — ulepszoną żwirem lub wybrukowaną, pozostałe (większość dróg dojazdowych) są uformowane lub tylko wytyczone.

Transportem lotn. wewn. (łączna dł. tras ponad 160 tys. km) zajmują się przedsiębiorstwa: państw. Australian Airlines i 2 prywatne — Ansett Airlines of Australia i East–West Airlines; połączenia międzynar. obsługuje blisko 40 przedsiębiorstw zagr. oraz austral. firma państw. QANTAS (Qantas Airways Limited); przewóz pasażerów w ruchu krajowym przekroczył 21 mln osób, w międzynar. — 5,8 mln; samoloty są używane powszechnie w służbie zdrowia, gospodarce rolnej i hod., w leśnictwie. W 2005 działało 455 różnej klasy lotnisk; najważniejsze międzynar. porty lotn.: Sydney, Melbourne, Brisbane, Cairns, Adelaide, Perth, Darwin.

Handel zagraniczny.

W 2004 udział Australii w świat. obrotach handl. wynosił: w imporcie 1,2%, w eksporcie 1,0%; wartość importu na 1 mieszk. 5150 dol. USA, eksportu — 4296 dol. USA. Struktura importu: surowce (bez surowców do produkcji żywności), paliwa miner. i artykuły pochodne, maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, materiały, produkty chem. i pozostałe artykuły przem., towary rolno-spoż.; struktura eksportu: surowce (bez surowców do produkcji żywności), paliwa miner. i artykuły pochodne, maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, materiały i produkty chem. oraz pozostałe artykuły przem., towary rolno-spożywcze. Australia należy do świat. eksporterów: tlenku glinu, wełny, mięsa (baranina i cielęcina), węgla, piasków miner., żywych owiec i kóz, ołowiu rafinowanego; jest także ważnym dostawcą na rynek świat.: pszenicy, cukru, ryżu, rud żelaza, boksytów, niklu, cynku i ich rud; w coraz szerszym zakresie eksportuje patenty i licencje do krajów sąsiednich. Najważniejszymi partnerami handlowymi Australii w eksporcie są: Japonia, USA, Korea Południowa, Chiny, Nowa Zelandia, W. Brytania; gł. dostawcą towarów do Australii są: Japonia, USA, Chiny, Niemcy.

Kangur olbrzymi (Macropus giganteus)