Arabia Saudyjska. Historia
 
Encyklopedia PWN
Arabia Saudyjska. Historia.
Pierwsze organizmy państwowe na Półwyspie Arabskim powstały na przełomie VIII i VII w. p.n.e. (m.in. królestwo Saby). Cywilizacja południowych Arabów zaczęła podupadać ok. IV w. p.n.e. z powodu zmiany szlaków handlowych i przejęcia monopolu na handel z Indiami przez Rzym — Rzymianom jednak, pomimo prób, nie udało się przejąć kontroli nad Arabią Felix (zakończona klęską wyprawa Aeliusza Gallusa, 24 r. p.n.e.). W Arabii Północnej powstały królestwa: w I w. n.e. Nabatejczyków, w III w. Palmyry, w V–VI w. Ghassanidów (ob. Syria) — wpływy bizantyńskie, i Lachmidów (ob. Irak) — wasal Persji. Religią panującą było chrześcijaństwo nestoriańskie. Osłabienie i późniejszy upadek państw południowej Arabii spowodowały powrót znacznej części ludności do koczowniczego trybu życia. W Arabii Centralnej aż do VII w. (okres przedmuzułmański) nie pojawiły się żadne formy państwowości. Panował ustrój plemienny oparty na więzach krwi i poczuciu solidarności plemiennej, wybuchały liczne konflikty międzyplemienne. Rozwijały się nieliczne miasta: Mekka, Jasrib (późniejsza Medyna), At-Taif jako centra handlowe i religijne (Mekka). Większość ludności wyznawała religie politeistyczne, część judaizm i chrześcijaństwo. W tym okresie Półwysep Arabski był oderwany od szerszych kontaktów ze światem zewnetrznym, pozostając na marginesie historii.
Sytuacja zmieniła się diametralnie w VII w. wraz z pojawieniem się najmłodszej religii monoteistycznej, islamu: Arabowie z ludu o marginalnym znaczeniu w historii stali się aktywnymi jej współtwórcami. ok. 610 prorok Mahomet doznał pierwszych objawień Koranu. Nowa religia znalazła niewielu wyznawców wśród mieszkańców Mekki. ok. 620 Mahometowi udało się zawrzeć przymierze z mieszkańcami Jasribu, dokąd wraz z grupą swoich zwolenników udał się 622 (tzw. hidżra). Miasto zmieniło nazwę na Madinat an-Nabi [‘miasto proroka’]. W Medynie Mahomet przystąpił do organizowania nowej gminy i teokratycznego państwa, którego stał się przywódcą. W 630 wyruszył na Mekkę i odniósł ostateczne zwycięstwo nad rządzącymi tam Kurajszytami. W chwili śmierci Mahometa (632) Półwysep Arabski był zjednoczony pod sztandarem nowej religii. Arabowie wykorzystali moment słabości sąsiadujących imperiów bizantyńskiego i perskiego, z łatwością wnikając na ich tereny. Jednocześnie toczyły się ostre walki o władzę, połączone z dawnymi waśniami rodowymi i plemiennymi. Za rządów nowej dynastii Umajjadów (661–750) stolicę kalifatu przeniesiono z Medyny do Damaszku, a za Abbasydów do Bagdadu (750–1258).
Od X w. plemiona Półwyspu Arabskiego zaczęły uwalniać się z zależności od centralnej władzy kalifatu tracących wpływy Abbasydów. W ciągu następnych wieków powstały liczne księstwa (emiraty), m.in. Al-Hidżaz (ze świętymi miastami islamu Mekką i Medyną), Asir, Al-Hasa, Dżabal Szammar, kontrolowane od XIV w. przez sułtanów tureckich. Proces jednoczenia plemion arabskich zapoczątkował w XVIII w. Muhammad Ibn Su’ud (ok. 1726–1765). Był on uczniem reformatora religijnego, Muhammada Ibn Abd al-Wahhaba, przewodząc jego zwolennikom utworzył państwo wahhabitów w Nadżdzie i stał się założycielem panującej do dziś dynastii saudyjskiej. Państwo to przestało istnieć ok. 1887, a Saudowie, osłabieni walkami wewnętrznymi i sąsiedzkimi, stracili władzę na rzecz dynastii Raszydytów z Dżabal Szammar.
Władzę dynastii saudyjskiej przywrócił Abd al-Aziz II as-Su’ud (znany jako Ibn Saud) i on został twórcą państwa Arabia Saudyjska. W 1902 odzyskał dawną stolicę Saudów, Ar-Rijad, odbił Nadżd oraz Kasim i zdobył Al-Hasę (1913). W czasie I wojny światowej pozostał neutralny (pomimo nacisków Wielkiej Brytanii i Turcji), po jej zakończeniu kontynuował podboje, pokonał ostatecznie (1921) Raszydytów i przyjął tytuł sułtana Nadżdu i Krajów Zależnych. W 1922 w Al-Ukajr zawarł umowę o granicach z Irakiem i Kuwejtem (mandatami brytyjskimi). Po wojnie 1924–25 z Haszymidami z Mekki, popieranymi przez Wielką Brytanię, przyłączył Al-Hidżaz i 1927 został wybrany na króla Al-Hidżazu, Nadżdu i Krajów Zależnych, uzyskując uznanie międzynarodowe. W 1929–30 uśmierzył bunty plemienne i rozwiązał bractwa wahhabitów, a także powiększył swoje terytorium o jemeński Asir. W 1932 zmienił nazwę państwa na Królestwo Arabii Saudyjskiej. Po zjednoczeniu podbitych ziem, mając władzę polityczną, religijną i sądowniczą, rozpoczął budowę państwa na podstawach określonych przez prawo islamu (szari`at). Stworzył też regularną armię, aparat administracji państwowe. W 1933 amerykańskie koncerny uzyskały koncesję (do 1999) na poszukiwania i eksploatację złóż ropy naftowej, tworząc w tym celu koncern Aramco (1947). Arabia Saudyjska nie brała udziału w II wojnie światowej, zerwała jednak stosunki dyplomatyczne z Niemcami (1941) i Włochami (1942). W 1945 została członkiem ONZ.
Największe wpływy w Arabii Saudyjskiej miały od początku Stany Zjednoczone, uważane za sojusznika w sporach z innymi krajami arabskimi zależnymi od Wielkiej Brytanii. W 1953, po śmierci Ibn Sauda, na tron wstąpił jego syn Su'ud Ibn Abd al-Aziz. Po agresji Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt (1956) zerwała stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią i Francją, wstrzymując im także sprzedaż ropy naftowej (do 1957), ogłosiła zatokę Akaba własnymi wodami terytorialnymi i udzieliła Egiptowi pomocy materialnej. W 1962 doszło do zbrojnej interwencji Arabii Saudyjskiej w Jemenie po stronie monarchistów i pojawiły się napięcia w stosunkach z Egiptem (popierającym republikanów). Ustąpiły one po podpisaniu porozumienia (1967) o zakończeniu wojny w Jemenie. Król Fajsal II, który po abdykacji Su’uda (1964) objął tron, udzielił pomocy finansowej Egiptowi i Jordanii jako ofiarom III wojny izraelsko-arabskiej 1967. Pozycja Arabii Saudyjskiej w świecie arabskim umocniła się, co pozwoliło jej na odgrywanie roli mediatora w konfliktach bliskowschodnich. W 1974 zawarła porozumienie z emiratem Abu Zabi kończące spór graniczny o oazę Al-Burajmi. Uznała OWP za jedynego przedstawiciela Arabów palest., wspomagając ją finansowo, a 1979 zerwała stosunki z Egiptem po zawarciu pokojowego układu egipsko-izraelskiego. W 1975 został zamordowany król Fajsal II, rządy objął Chalid Ibn Abd al-Aziz, a po jego śmierci (1982) — Fahd Ibn Abd al-Aziz. Arabia Saudyjska udzielała wsparcia i pomocy finansowej Irakowi w wojnie z Iranem (1980–88), doprowadziła też do utworzenia Rady Współpracy Zatoki (ma w niej głos decydujący). Wykorzystując dochody z ropy naftowej i obcą siłę roboczą, rozwinęła i unowocześniła strukturę gospodarczą, co wpłynęło na ogromne podniesienie poziomu życia ludności. Jednocześnie Arabia Saudyjska jest jednym z najbardziej konserwatywnych (w polityce wewnętrznej i obyczajach) krajów muzułmańskich.
W 1990 Arabia Saudyjska potępiła aneksję Kuwejtu przez Irak i udzieliła schronienia emirow. Sama zagrożona atakiem, zezwoliła na koncentrację wojsk państw sprzymierzonych na swoim terytorium i przyłączyła się do działań zbrojnych przeciwko Irakowi, dostarczając wojska, sprzętu i funduszy. Zawiesiła pomoc finansową dla państw, które poparły agresję (także dla OWP). W III 1992 utworzono Radę Konsultacyjną i uchwalono ustawę zbliżoną do konstytucji opartą na prawie muzułmańskim (szari’at). W Arabii Saudyjskiej nasiliła się opozycja wobec rządów dynastii saudyjskiej, wspierana przez działania fundamentalistów muzułmańskich. Po zamachach z 11 IX 2001 utworzono specjalny urząd do zbierania informacji o obywatelach podejrzanych o terroryzm. Wiosną 2003 Arabia Saudyjska nie poparła interwencji zbrojnej koalicji antyterrorystycznej w Iraku. W 2005 odbyły się pierwsze wybory lokalne, a po śmierci króla Fahda, tron objął jego przyrodni brat Abd Allah. Po śmierci Abd Allaha w 2015 tron objął Salman, rodzony brat Fahda.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia