Mali. Historia

Mali. Historia.

Najstarsze ślady człowieka na obszarze obecnego Mali pochodzą z okresu paleolitu i neolitu. W początkach III tysiąclecia p.n.e. w dolinie środkowego Nigru osiedliły się pierwsze ludy rolnicze, a od ok. III w. n.e. istniały szlaki karawanowe łączące brzegi Nigru z północną Afryką (handel kością słoniową, złotem, niewolnikami, gumą, strusimi piórami). W tym czasie zaczęły kształtować się pierwsze w Afryce Zachodniej organizmy państwowe: Ghana (III–XIII w.), Mali (VIII–XVII w.), Songhaj (VII–XVI w.). Państwa te, czerpiące bogactwo i siłę z kontroli szlaków handlu transsaharyjskiego, kolejno zdobywały dominującą pozycję w Sudanie Zachodnim: Ghana w IX–XI w., Mali w XIV w., Songhaj w XV–XVI w. Od X w. ludność tego terytorium była pod silnymi wpływami arabskimi i berberskimi i ulegała islamizacji. Od ok. X–XI w. do XVI w. był to najbardziej rozwinięty obszar w Afryce Zachodniej i jeden z terenów najbardziej intensywnego rozwoju cywilizacji w skali całej Czarnej Afryki, istniejące tu miasta (Dżenne, Timbuktu, Gao) były nie tylko ośrodkami handlowymi, ale także centrami nauki i kultury dla całego Sudanu Zachodniego.

W 1591 tereny dzisiejszego Mali najechały wojska marokańskie, które zniszczyły ostatnie i najrozleglejsze z wielkich państw regionu, Songhaj, i opanowały rejon Timbuktu na 2 stulecia. W XVII i XVIII w. w basenie Nigru powstało kilkanaście drobnych państw (m.in. państwa Bambara: Kaarta i Segu, Kenedugu, Massina), jednak żadne z nich nie było w stanie uzyskać na dłuższy czas dominującej pozycji; to rozdrobnienie ułatwiło późniejsze podboje teokratycznych państw muzułmańskich i penetrację europejską. W XIX w. powstały silne państwa muzułmańskie: w latach 40. na północy państwo Tukulerów pod wodzą Umara al-Hadżdż, który pod hasłem świętej wojny podjął próbę zjednoczenia wszystkich państewek na obszarze Mali (opanował m.in. Segu, Kaartę, Massinę), a w latach 70. na południu państwo Wasulu pod wodzą Samory’ego Ture, który także dążył do utworzenia na terenie Sudanu Zachodniego jednego organizmu państwowego.

Od końca XVIII w. Europejczycy (początkowo Brytyjczycy, później także Niemcy i Francuzi) badali bieg Nigru, region Sahary i Sudanu. W 2. połowie XIX w. zaczęła się ekspansja francuska w wewnętrznych rejonach Sudanu Zachodniej, 1883 ekspedycje kolonialne dotarły do Bamako. Francuzi prowadzili wieloletnie wojny z państwem Tukulerów, silny opór stawiało też państwo Wasulu Samory’ego Touré, jednak do pocz. XX w. Francja opanowała prawie całe terytorium obecnego Mali. W 1890 na obszarze między środkowym Nigrem a Senegalem powstała odrębna jednostka administracyjna, Sudan Francuski, od 1892 kolonia, 1904 włączona do Francuskiej Afryki Zachodniej. W następnych latach granice i nazwy kolonii niejednokrotnie zmieniały się: 1904–20 p.n. Górny Senegal-Niger, od 1920 ponownie Sudan Francuski ze stolicą w Bamako (ostatnia zmiana granic 1947). W 1946 Sudan Francuski uzyskał status terytorium zamorskiego Francji. Na pocz. XX w. doszło do wystąpień antykolonialnych ludności, często pod hasłami religijnymi. 1915–18 szczególnie silne były wystąpienia Tuaregów we wschodniej części kraju. Ruch niepodległościowy przybrał na sile po II wojnie światowej. W 1946 powstał Związek Sudański (Union soudanaise), będący sekcją Afrykańskiego Zrzeszenia Demokratycznego (RDA), działającego na obszarze francuskich posiadłości w środkowej Afryce. Był on nastawiony na działalność niepodległościową bardziej niż inne sekcje RDA.

W XI 1958 Sudan Francuski proklamował powstanie autonomicznej Republiki Sudanu Zachodniego w ramach Wspólnoty Francuskiej. W 1959 Sudan Zachodni utworzył wraz z Senegalem Federację Mali, do której przez kilka tygodni należał także Dahomej i Górna Wolta. W VI 1960 Federacja Mali uzyskała niepodległość w ramach Wspólnoty Francuskiej. Po rozpadzie (VIII 1960) Federacji, Sudan Zachodni proklamował 22 IX 1960 niepodległość, w obecnych granicach, jako Republika Mali, nawiązując nazwą do tradycji dawnego imperium Mali.

W 1960–68 prezydentem i szefem rządu Mali był M. Keita (od 1959 stał na czele rządu Sudanu Zachodniego), przywódca Związku Sudańskiego, jedynej partii politycznej w kraju, kontrolującej centralę związkową i inne organizacje społeczne. Keita dążył do wprowadzenia w państwie elementów gospodarki komunistycznej (przedsiębiorstwa państwowe, monopolizacja przez państwo handlu zagranicznego, kontrola lokalnego rynku), co spowodowało inflację, ucieczkę kapitału zagranicznego, wzrost podatków. Równocześnie Mali zacieśniła związki z ZSRR, bez zrywania kontaktów z Zachodem. W 1968, w następstwie wojskowego zamachu stanu, władzę przejął Wojskowy Komitet Wyzwolenia Narodowego z M. Traoré na czele, zawieszono konstytucję, wprowadzono zakaz działalności partii politycznych. Nowe władze wznowiły kontakty gospodarcze i polityczne z Francją. Wprowadzona 1974 przez wojskowych nowa konstytucja ustanowiła w Mali jednopartyjny system prezydencki (od 1979 prezydentem Traoré — jedyny kandydat w wyborach; 1985 reelekcja). W 1976 grupa rządząca utworzyła partię polityczną — Demokratyczny Związek Ludu Malijskiego (UDPM) z Traoré na czele. W Mali trwał kryzys ekonomiczny (spotęgowany przez wieloletnie susze, zwłaszcza 1968–74) i społeczny (krwawe stłumienie buntu młodzieży studenckiej na przełomie 1979 i 1980). W 1974–85 trwał konflikt graniczny z sąsiadującą od południa wschodu Burkina Faso (1985 walki). Pod koniec lat 80. pod presją wierzycieli Mali przyjęło program liberalizujący gospodarkę (prywatyzacja niedochodowych przedsiębiorstw państwowych), wspierany przez Bank Światowy i fundusze zachodnie, jednak realizacja tego programu napotykała duże trudności.

W III 1991 grupa oficerów pod wodzą pułkownika A.T. Touré, pod hasłem przywrócenia w kraju demokracji, obaliła prezydenta Traoré. Powstał Tymczasowy Komitet Ocalenia Ludowego, UDPM — rozwiązała się. Pośmiertnie zrehabilitowano pierwszego prezydenta Keitę. W I 1992 referendum zatwierdziło nową konstytucję, która zalegalizowała system wielopartyjny (m.in. przywrócono działalność Związku Sudańskiego). W następnych latach powstało wiele ugrupowań politycznych. Pierwsze wolne wybory prezydenckie i parlamentarne 1992 wygrała partia p.n. Sojusz na rzecz Demokracji w Mali (ADEMA-PASJ), a prezydentem Mali został jej przywódca — prof. A.O. Konaré. Wybory prezydenckie i parlamentarne 1997, które odbyły się mimo protestów i bojkotu ze strony opozycji, także wygrał Konaré i jego partia. Nowe władze starały się poprawić sytuację gospodarczą (pod koniec lat 90. reformy wprowadzane w porozumieniu z Bankiem Światowym i MFW), walczyły z korupcją. Jednym z ważniejszych problemów politycznym Mali stały się napięte stosunki na północy kraju między osiadłą czarną ludnością a koczowniczymi Tuaregami, powracającymi od 1990 z Algierii i Libii (dokąd emigrowali z powodu suszy). Po serii konfliktów zbrojnych władze Mali ustaliły z przedstawicielami organizacji tuareskich i miejscowej ludności demilitaryzację strefy północnej, udział Tuaregów w administracji i włączenie wojowników tuareskich do armii malijskiej, wciąż jednak zdarzają się zajścia między obiema grupami ludności, powodując destabilizację rejonu.

W 2002, dzięki poparciu partii opozycyjnych (które utworzyły sojusz p.n. Espoir 2002), prezydentem został kandydat niezależny, przywódca zamachu z 1991, A.T. Touré. W wyborach parlamentarnych żadna partia nie uzyskała bezwzględnej większości. Najwięcej mandatów zdobył sojusz Espoir 2002, a ADEMA-PASJ, która stanęła na czele koalicji p.n. Sojusz Na rzecz Republiki i Demokracji, zajęła drugie miejsce. W 2002 po dymisji rządu, powołano „rząd jedności narodowej”. W 2003 doszło do starć między rywalizującymi grupami muzułmanów na zachodzie kraju.