konfederacja barska 1768,
zbrojny związek szlachty, zawiązany 29 II 1768 w Barze na Podolu pod przywództwem M.H. Krasińskiego i J. Pułaskiego w obronie niepodległości Rzeczypospolitej,
konfederacja barska
Encyklopedia PWN
celem konfederacji barskiej było zniesienie wszystkich ustaw od 1764 (zwłaszcza narzuconego przez Rosję na sejmie 1767–68 równouprawnienia dysydentów) oraz obalenie Stanisława Augusta i wprowadzenie na tron Wettinów. Jej inicjatorami byli: A.S. Krasiński, J. Mniszech, J.K. Potocki, marszałkiem — M. Krasiński, marszałkiem związku wojskowego — J. Pułaski. Konfederacja barska liczyła na pomoc Turcji, Francji, Saksonii, Austrii, a nawet Prus (Turcja 1768 wypowiedziała wojnę Rosji, Francja płaciła niewielkie subsydia i przysłała grupę oficerów, Austria pozwalała tworzyć bazy na swym terytorium). Konfederaci walczyli z wojskami rosyjskimi, a także królewskimi; ruch konfederacki na południowo-wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej został zahamowany przez antyszlacheckie powstanie chłopskie (koliszczyzna). W 1768 konfederacja barska objęła Małopolskę, Wielkopolskę, 1769 — Litwę; 1769 powstała naczelna władza konfederacji barskiej — tzw. Generalność (z siedzibą w Preszowie w Słowacji, później w Cieszynie), w której główną rolę odgrywali A.S. Krasiński, T. Wessel, I. Bohusz; 1770 Generalność ogłosiła akt bezkrólewia, a 1771 konfederaci dokonali próby porwania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W czteroletnich walkach konfederatów z wojskami rosyjskimi przeważały klęski; sukcesy były nieliczne (obrona Częstochowy, Tyńca, Lanckorony); talentem dowódczym wyróżnili się m.in. K. Pułaski, Sawa-Caliński. Mocarstwa sąsiednie wykorzystały konfederację barską, aby oskarżyć Polskę o anarchię i dokonać jej I rozbioru; konfederacja barska jako masowy ruch zaktywizowała szlachtę, rozbudziła patriotyzm, zaowocowała również bardzo obfitą okolicznościową poezją polityczną, liryką pieśniową (zwłaszcza religijno-patriotyczną). Literatura romantyczna stworzyła wyidealizowany obraz konfederacji barskiej; jej ocena do czasów obecnych wywołuje spory.
