kult jednostki,
określenie użyte po raz pierwszy przez K. Marksa 1877 w liście do W. Blossa; po śmierci J. Stalina (1953) przeniknęło do środków masowego przekazu, a następnie weszło do języka potocznego;
kult jednostki
Encyklopedia PWN
zostało użyte w tajnym referacie sekretarza generalnego KC KPZR, N. Chruszczowa, na XX Zjeździe KPZR III 1956. Referat ten, zatytułowany O kulcie jednostki i jego następstwach, odnosił się do sposobu sprawowania przywództwa politycznego przez Stalina, będącego zaprzeczeniem zasady kolektywnego kierowania partią marksistowską. Chruszczow zdefiniował kult jednostki jako niedopuszczalne „wywyższanie jednej osoby, przekształcanie jej w jakiegoś nadczłowieka posiadającego cechy ponadnaturalne na podobieństwo Boga”. Za życia Stalina taki sposób traktowania osoby przywódcy państwa sowieckiego cechował nie tylko propagandę partyjną i działalność środków masowego przekazu, ale był obecny również w niemal wszystkich dziedzinach sztuki. Chociaż styl sprawowania władzy przez Stalina został na XX Zjeździe oficjalnie potępiony, w ZSRR i in. państwach komunistycznych stał się trwałym elementem praktyki politycznej. Jego wyrazem było przede wszystkim ograniczenie wszelkich form krytyki pod adresem sekretarzy generalnych, dopóki sprawowali władzę, oraz ostentacyjne gloryfikowanie wszelkich podejmowanych przez nich działań i inicjatyw. Po 1956 szczególne nasilenie takiej praktyki wystąpiło w Rumunii (N. Ceausescu), Jugosławii (Tito), Kubie (F. Castro), ChRL (Mao Zedong) oraz Korei Północnej (Kim Ir Sen). W państwach tych uwidoczniła się w pełni totalitarna mobilizacja społeczeństwa, mająca na celu wyrażanie ciągłej akceptacji dla osoby i poczynań „przywódcy narodu”. Z uwagi na wyłącznie werbalny charakter potępienia kultu jednostki wielu autorów uznaje praktykę kryjącą się za tym określeniem za jedną z systemowych cech państwa komunistycznego. Określenie „kult jednostki” można jednak odnieść do praktyki politycznej każdego systemu autorytarnego (autorytaryzm), przyjmującego zasadę wodzostwa (charakterystyczną również dla hitlerowskiego nazizmu, włoskiego faszyzmu lub rządów F. Franco w Hiszpanii).
