Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec

Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec, Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) , tłum. niewłaśc. jako Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności,

niem. partia polit.;

utw. IV 1946 w sow. strefie okupacyjnej w Niemczech z połączenia działających w tej strefie Komunistycznej Partii Niemiec i Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (z przewagą komunistów, zwłaszcza byłych działaczy Komitetu Narodowego „Wolne Niemcy”); program zakładał odbudowę zjedn. Niemiec jako antyfaszystowskiej, parlamentarno-demokr. republiki oraz wprowadzenie socjalizmu; współprzewodniczącymi zostali W. Pieck i O. Grotewohl; 1946–48 SED za pomocą Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech (SMAD) tworzyła zalążki przyszłej NRD, przejmując decydującą rolę w procesie przemian społ.-gosp.; I konferencja SED 1949 za podstawę działania przyjęła zasady „marksizmu-leninizmu-stalinizmu”; od utworzenia NRD (1949) SED stanowiła kierowniczą (co 1974–89 było gwarantowane konstytucyjnie) siłę polit. państwa; odegrała gł. rolę w ustanowieniu komunist. systemu rządów; III zjazd SED (1950) przyspieszył przenoszenie sow. wzorów organizacji różnych dziedzin życia na grunt niem.; ustanowiono wtedy stanowisko sekr. generalnego (od 1953 I sekr.) KC SED (został nim W. Ulbricht); przyjęto też uchwałę o pierwszym planie gospodarki nar. 1951–55, zakładając likwidację sektora prywatnego i dając priorytet budowie wielkiego przemysłu państw.; podczas II konferencji SED (1952), która stanowiła szczytowy punkt stalinizacji NRD, podjęto decyzję o utworzeniu z członków i kandydatów partii oddziałów paramilitarnych, tzw. Grup Bojowych Klasy Robotniczej (Die Kampfgruppen der Arbeiterklasse), które do 1956 faktycznie zastępowały armię (400 tys. czł.; rozwiązane 1989).

Polityka SED doprowadziła do poważnego kryzysu społ.-gosp., latem 1953 wybuchło tzw. powstanie czerwcowe; po stłumieniu go wobec uczestników zastosowano represje, a z KC i aparatu partyjnego zostali usunięci zwolennicy tzw. nowego kursu (złagodzenia walki polit. i liberalizacji życia); wzmocniło to pozycję Ulbrichta (od 1960 także przewodn. Rady Państwa NRD) i przyniosło zaostrzenie kursu, mimo procesów destalinizacji w ZSRR; 1971 zwolniono Ulbrichta z funkcji I sekr. KC SED i powierzono ją E. Honeckerowi, wokół którego roztoczono kult jednostki; w latach 70. i 80. SED, licząca ok. 2 mln czł., stała się, obok albańskiej, najbardziej dogmatyczną rządzącą partią komunist. w Europie; zaciekle zwalczała wszelkie przejawy działalności opozycyjnej i dysydenckiej w NRD; odrzucała sowiecką pieriestrojkę i głasnost’; stopniowo traciła kontrolę nad społeczeństwem; jesienią 1989 kryzys w NRD pogłębił się; Honecker ustąpił z zajmowanych stanowisk partyjnych i państw.; XII 1989 partia zmieniła nazwę na: Socjalist. Partia Jedności Niemiec—Partia Demokr. Socjalizmu, a II 1990 na Partia Demokratycznego Socjalizmu.