kończyny

kończyny,

parzyste narządy ruchu kręgowców;

jedna para występuje z przodu (kończyna: przednia, górna, piersiowa, barkowa), druga z tyłu tułowia (kończyna: tylna, dolna, brzuszna, miednicza); u ryb kończynami są płetwy; w ewolucji kręgowców lądowych kończyny rozwinęły się z parzystych płetw dewońskich ryb trzonopłetwych; u współcz. grup kręgowców, niezależnie od wyglądu i funkcji, szkielet kostny kończyn jest homologiczny (homologiczne narządy); pięciopalczastość ręki i stopy jest zasadą u kręgowców, ale u wielu grup liczba palców uległa redukcji; niektóre kręgowce utraciły kończyny częściowo lub całkowicie, np. strusie mają częściowo zredukowaną przednią parę, u waleni i syren całkowitej redukcji uległa tylna para, a węże, niektóre jaszczurki i niektóre płazy są beznogie; kończyny przednie waleni i syren przekształciły się wtórnie w płetwy, nietoperzy i ptaków — w skrzydła; u kręgowców czworonożnych obie pary nóg mają podobną budowę, ale przednia para jest najczęściej mniej masywna, słabiej umięśniona, służy gł. do podpierania ciała, kieruje jego ruchami i jest narządem hamującym ruchy; para tylna jest bardziej masywna, oprócz podpierania ma znaczenie napędowe, przy ruchu popycha ciało do przodu; płazy i gady mają nogi położone po bocznych stronach spłaszczonego grzbietobrzusznie tułowia i szeroko rozstawione na boki, ciało zwisa na kończynach, dlatego z trudem unoszą je nad podłożem; poruszają się mało sprawnie, prawie pełzają, siłą napędową jest u nich, oprócz nóg tylnych, ogon; ptaki i ssaki mają odcinki nasadowe i pośrodkowe kończyn spionizowane, podpierające ciało, ręce i stopy skierowane do przodu, co usprawnia chód i bieg; płazy i większość gadów opiera kończyny o podłoże całymi rękami i stopami (tzw. stopochodność); część gadów i ptaki stąpają na palcach, co jest przejawem pionizacji kończyn, polepsza dynamikę ruchu i amortyzuje wstrząsy; w obrębie ssaków owadożerne, gryzonie i naczelne są stopochodne, drapieżne — palcochodne; krańcowa palcochodność, związana z redukcją liczby palców, rozwinęła się u kopytnych, które poruszają się na końcowych członach 1 lub 2 palców (kopyto), co przyczynia się do wydłużenia kończyn i umożliwia zwiększenie szybkości ruchu. Ewolucję ssaków naczelnych cechowała wzmacniająca się tendencja do przenoszenia ciężaru ciała na kończyny tylne; całkowita dwunożność wraz z pionizacją ciała jest typowa dla człowieka; kończyny przednie, uwalniane od funkcji podporowej, mogły się rozwijać w chwytne narządy; nabywały także zdolności do obracania się, w odniesieniu do swoich długich osi, a ruchy takie, w połączeniu z przeciwstawnością pierwszego palca, umożliwiły posługiwanie się narzędziami.