Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN),

tymczasowy organ władzy, pełniący funkcję rządu na wyzwolonych spod okupacji niemieckiej ziemiach polskich, powołany 20 VII 1944 w Moskwie;

główną rolę w jego utworzeniu odegrali członkowie Centralnego Biura Komunistów Polski w ZSRR; ostateczną decyzję o powołaniu, składzie osobowym i nazwie PKWN podjął Stalin; PKWN objął ograniczoną władzę (jej zakres wyznaczały władze sowieckie) na terenach Polski wyzwolonych spod okupacji niemieckiej, położonych między frontem sowiecko-niemieckim a linią Curzona; w porozumieniu z ZSRR (datowanym 27 VII) PKWN uznał tę linię za granicę wschodnią państwa polskiego; 26 VII PKWN został oficjalnie uznany przez ZSRR i zawarł porozumienie, w którym uznał, że wódz naczelny Armii Czerwonej w sprawach dotyczących prowadzenia operacji wojennych, sprawuje najwyższą władzę na terytorium Polski, a ludność podlega jurysdykcji sowieckich sądów wojennych (legalizowało aresztowania i wywożenie do ZSRR żołnierzy AK, procesy polityczne, m.in. proces szesnastu); przewodniczący PKWN: E. Osóbka-Morawski (jednocześnie kierownik resortu spraw zagranicznych, od 9 X również resortu rolnictwa i reform rolnych), wiceprzewodniczący: A. Witos (jednocześnie do 9 X kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych), W. Wasilewska, S. Janusz (od 9 X); 27 VII członkowie PKWN przyjechali do Chełma, a od 1 VIII siedzibą PKWN był Lublin; PKWN ogłosił manifest (opracowany 20–21 VII w Moskwie, datowany 22 VII, z Chełmem jako miejscem ogłoszenia) oraz dekrety Krajowej Rady Narodowej dotyczące: powołania PKWN przez KRN, objęcia zwierzchnictwa nad ZPP i Armią Polską w ZSRR oraz jej połączenia z AL w WP (opracowane 21–22 VII w Moskwie, datowane 21 VII, z Warszawą jako miejscem ogłoszenia); w manifeście PKWN wzywał Polaków do walki z Niemcami wspólnie z Armią Czerwoną, określił KRN jako najwyższy organ władzy państwowej, uznawał rząd RP na uchodźstwie za samozwańczy i nielegalny, głosił, że PKWN jest legalną tymczasową władzą wykonawczą w okresie odbudowy państwa polskiego i opiera swą działalność na konstytucji marcowej z 1921, zapowiadał m.in. zwrot zrabowanej przez Niemców własności prawowitym właścicielom, przejęcie poniemieckiej własności w przemyśle, handlu i rolnictwie, reformę rolną bez odszkodowania, zniesienie kontyngentów, odbudowę polskiej administracji i instytucji społecznych, przywrócenie swobód demokratycznych. PKWN zorganizował własną administrację, resort bezpieczeństwa publicznego, rozbudował wojsko; zwalczał instytucje Polskiego Państwa Podziemnego; wydał dekrety: O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (31 VIII), O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (16 XI), oraz Kodeks karny WP (23 IX); na ich podstawie represjonował żołnierzy AK i innych organizacji konspiracyjnych; przeprowadzał reformę rolną (dekret z 6 IX — do XII 1944 skonfiskowano i rozdzielono ok. 200 tysięcy ha) oraz wymianę ludności z republikami ZSRR według kryteriów narodowych (umowy z Ukrainą i Białorusią z 9 IX oraz Litwą z 22 IX); wprowadził własną walutę; organ prasowy: „Rzeczpospolita”; 31 XII 1944 PKWN został przemianowany na Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej.