Polska. Muzyka. Jazz
 
Encyklopedia PWN
Polska. Muzyka. Jazz
Przed II wojną świat. jazz w P. nie miał bogatych tradycji. W repertuarze ówczesnych orkiestr lat 20. Z. Karasińskiego, Sz. Kataszka, J. Petersburskiego dominowała muzyka taneczna. W stylu swing grały orkiestry m.in. A. Golda, Petersburskiego, H. Golda, S.J. Kagana, Karasińskiego, F. Witkowskiego, F. Melodysty, A. Rosnera, J. Fronta, Z. Haimana, K. Englarda. Muzykę jazzową propagowały wytwórnie płytowe (np. Odeon, Syrena-Record, Syrena-Electro), także koncertujące w Polsce zagraniczne zespoły i soliści (rewia The Chocolate Kids, chór rewelersów Utica Jubilee Singers, pianiści J. Turner, K. Lawrance i in.). Za pierwszego pol. pianistę jazzowego uznaje się S. Buchholza (rozstrzelanego przez Niemców podczas okupacji). W 1940 H. Wars zał. w obozie jenieckim we Lwowie pol. big-band, który z Armią Pol. w ZSRR 1941–42 przeszedł do Iranu, następnie występował na Bliskim Wschodzie i we Włoszech.
Pierwsze lata powojenne charakteryzowała dominacja stylu swing, który uprawiały orkiestry Ch. Bovery'ego, J. Haralda, K. Obrępskiego, braci Łopatowskich, J. Cajmera (Big-band Pol. Radia) i Karasińskiego (tournée po Polsce pod hasłem „1000 taktów muzyki jazzowej”). Dyskusję na temat jazzu zapoczątkowali 1946 na łamach „Ruchu Muzycznego” L. Tyrmand i S. Kisielewski. Tyrmand propagował tę muzykę m.in. w warsz. i krak. klubie YMCA, także jako publicysta i autor pierwszej pol. książki o jazzie (U brzegów jazzu 1957). W 1947 w łódzkim klubie YMCA powstała orkiestra Melomani (m.in. Bovery, W. „Valdi” Maciszewski, J. „Duduś” Matuszkiewicz, później W. Kujawski, A. Trzaskowski, R. Dyląg). Muzykę jazzową komponowali T. Prejzner, J. Herman i in.
Ostra krytyka jazzu, z którą wystąpili rzecznicy realizmu socjalistycznego, zapoczątkowała 1949 tzw. okres katakumbowy w dziejach tej muzyki w Polsce, zakończony XI 1954 pierwszymi Zaduszkami Jazzowymi w Krakowie. W 1955 powstały: orkiestra radiowa R. Damrosza, Warsz. Estrada Jazzowa, radiowe Studio 55. Podczas odbywającego się w tym roku w Warszawie Międzynar. Festiwalu Młodzieży i Studentów wystąpiły pol. zespoły jazzowe i jazzujące: A. Kurylewicza, J. Walaska, Melomani. W 1956 na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie wystąpił oktet pianisty K. Komedy, właśc. K. Trzcińskiego (piewszy pol. zespół jazzu nowocz., później sekstet). W Poznaniu działał zespół J. Grzewińskiego (początkowo swingowy, później dixielandowy i be-bopowy). Ruch jazzowy przybierał na sile: nadawano audycje radiowe (Tyrmand, S. Rogiński i in.); wprowadzano jazz do szkół muz. (m.in. w Krakowie L. Lic); 1956 J. Balcerak zał. czasopismo „Jazz”; coraz częściej goszczono zagr. muzyków (big-band G. Millera, kwartet D. Brubecka); 1959 przyjechał do Polski (po raz pierwszy) komentator jazzowy Głosu Ameryki W. Conover, który swymi audycjami wywarł duży wpływ na pol. jazz; muzyka jazzowa zaczęła być wykonywana w filharmoniach (koncerty w różnych miastach), telewizji, wykorzystywana w filmie (komponowali ją Komeda, Matuszkiewicz, Kurylewicz, Trzaskowski); powstawały nowe zespoły (New Orleans Stompers, Modern Dixielanders, Collage Dixieland, Jazz Believers, Jazz Wreckers, Vistula Stompers, Far Quintet).
Dekada lat 60. przyniosła stabilizację ruchu. Na coroczny festiwal Jazz Jamboree (od 1958 w Warszawie) przyjeżdżają regularnie zagr. zespoły i soliści. W 1962 pojawiły się pierwsze kompozycje trzeciego nurtu, łączącego jazz z muzyką poważną (kompozytorzy: A. Sławiński, M. Święcicki, B. Schaeffer, K. Penderecki, W. Kotoński i in.). Konkurs Jazzowy Polski Południowej wyłonił 1963 nowe indywidualności: pianisty A. Matyszkowicza (później Makowicz), trębacza T. Stańki. Powstał zespół saksofonisty i skrzypka M. Urbaniaka — Jazz Rockers, Kwartet saksofonisty Z. Namysłowskiego. Kulminację dziesięciolecia wyznaczyły nagrania Komedy (1965) i Trzaskowskiego (1966), utrwalone w serii «Polish Jazz» Pol. Nagrań. W 1968 powołano Wydział Muzyki Jazzowej i Rozrywkowej w Państw. Wyższej Szkole Muz. w Katowicach. We wszystkich niemal ośr. akademickich istniały kluby jazzowe (m.in. Stodoła, Hybrydy i Remont Riviera w Warszawie, Jaszczury w Krakowie, Pałacyk we Wrocławiu, Klub Studentów Wybrzeża — Żak w Gdańsku).
Z końcem lat 60. pojawiły się symptomy kryzysu, spowodowanego z jednej strony nadmiernie intensywnym uprawianiem trudnych odmian jazzu: free, trzeciego nurtu i tzw. muzyki intuicyjnej, z drugiej zaś — zbliżeniem się do muzyki rockowej, która od końca lat 50. odbierała jazzowi część młodych słuchaczy. W 1969 zmarł Komeda, uznany za najbardziej twórczego w Polsce reprezentanta jazzu. Doszła do głosu tzw. druga generacja: pianista i saksofonista W. Nahorny, występujący m.in. z bluesrockową grupą Breakout, Namysłowski, współpracujący okresowo z zespołem Niemen Enigmatic, H. Nadolski i A. Przybielski, związani z SBB, pianista M. Kosz (1973 zmarł tragicznie), Urbaniak, Makowicz, perkusista Cz. Bartkowski, saksofonista T. Szukalski, Stańko i inni. Coraz więcej muzyków wyjeżdżało do krajów zachodnioeur. i do Stanów Zjedn. (Makowicz, wokalistka U. Dudziak, Urbaniak, skrzypek Z. Seifert). W kraju pozostali m.in. pianista Trzaskowski, pianista i puzonista Kurylewicz, wibrafonista J. Milian, saksofonista J. Matuszkiewicz. Ważną rolę od przeł. lat 60. i 70. zaczął odgrywać wrocł. festiwal Jazz nad Odrą — jako forum młodych talentów. Pojawili się muzycy tzw. trzeciej generacji: saksofoniści Z. Jaremko, H. Miśkiewicz, wokaliści S. Sojka, K. Prońko, H. Banaszak, pianiści S. Kulpowicz, W. Sendecki, gitarzyści M. Bliziński, J. Śmietana, K. i P. Ścierańscy, skrzypek K. Dębski, kontrabasista Z. Wegehaupt. Kwartet wok. NOVI, po wyjeździe B. Kawki do Stanów Zjedn., utracił impet rozwojowy. W 1972 przy Pol. Stow. Jazzowym powstał Klub Płytowy, później wydawnictwo płytowe Poljazz. Polscy jazzmani, poszukując własnego, odrębnego języka muz., sięgali m.in. do rodzimego folkloru (Bandoska In Blue 1958 J. „Ptaszyna” Wróblewskiego, Kujaviak Goes Funky 1973 Namysłowskiego), także do muzyki F. Chopina (Makowicz, NOVI).
Od lat 80. następuje dalsza profesjonalizacja środowiska, związana z coraz częstszymi studiami młodych muzyków w Stanach Zjedn. i Kanadzie. Jazz free był kontynuowany w zmodernizowanej postaci jedynie przez Stańkę. Nadal najważniejszym miejscem spotkań pol. czołówki z muzykami zagr. jest Jazz Jamboree (wydarzeniami były m.in. wizyty 1983 i 1988 M. Davisa). Coraz częściej są organizowane przez Pol. Stow. Jazzowe warsztaty jazzowe i konkursy. Na równych prawach są uprawiane różne style; działają zespoły tradycyjne, mainstreamowe i fusion: Swing Session, Beale Street Band, Old Metropolitan Band, Vistula River Brass Band, Royal Rag, Playing Family, Orkiestra Studio S-1 pod kierownictwem Trzaskowskiego, Jazz Band Ball Orchestra, Old Timers, Tie Break, New Presentation, Heavy Metal Sextet. Powstał zespół jazzrockowy Walk Away. Perkusista E. Kulm, wróciwszy ze Stanów Zjedn., zał. zespół Quintessence. Jako liderzy lub czł. różnych zespołów działają: Śmietana (Extra Ball, Sounds, Symphonic Sound, J.Ś. Quartet), Dębski (String Connection), S. Kulpowicz (Private Music, In/Formation), kontrabasista W. Szczurek, obecnie Vit Rek, saksofonista J. Muniak (własne kwartety i klub w Krakowie). Zmiana systemu polit.-ekon. spowodowała w latach 90. w pol. jazzie wiele zmian. Zmniejszyło się znaczenie Pol. Stow. Jazzowego jako organizatora i sponsora. Pozytywnym zjawiskiem jest powstawanie wielu konkurencyjnych firm nagraniowych (Gowi, Polonia, Power Bros., Zic Zac, Koch, BMG i in.), nowych czasopism (poza zasłużonym „Jazz Forum”: „Jazz a gogo”, „Jazz”, „Muzyk”, „Gitara i Bas”), nowych festiwali.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia