żołądek

żołądek,

anat. silnie umięśniona część przewodu pokarmowego (pokarmowy układ) zwierząt między przełykiem a jelitem, gdzie zachodzi rozdrobnienie pokarmu i wstępny proces trawienia w środowisku kwaśnym.

Żołądek człowieka, o pojemności 1–3 l, leży w lewym podżebrzu i nadbrzuszu; z przełykiem łączy się przez otwór zw. wpustem (otwierającym się odruchowo przez rozluźnienie mięśni przy przechodzeniu porcji pokarmu), z dwunastnicą — odźwiernikiem, największą część żołądka stanowi trzon, ograniczony od góry dnem żołądka, ponadto rozróżnia się niewielką część wpustową oraz końcowy przewężony odcinek żołądka — część odźwiernikową. Ścianę żołądka (podobnie jak u innych kręgowców) tworzą: położona najbardziej wewnętrznie błona śluzowa, następnie podśluzowa, mięśniowa i surowicza, czyli otrzewna. Skurcze mięśniówki, zbud. z 3 warstw mięśni gładkich, umożliwiają mieszanie i przesuwanie treści pokarmowej (perystaltyka). Trawienie w żołądku zachodzi wskutek działania soku żołądkowego, wytwarzanego gł. przez gruczoły żołądkowe właściwe, występujące w błonie śluzowej dna i trzonu; tzw. komórki główne tych gruczołów wytwarzają proenzymy, aktywowane na czynne enzymy — pepsynę i podpuszczkę — przez kwas solny, który produkują komórki okładzinowe tychże gruczołów. U zwierząt żołądek odznacza się bardzo dużą różnorodnością budowy i wielkości, co jest związane gł. z różnorodnością pokarmu. Najbardziej skomplikowaną budowę wykazuje u przeżuwaczy; składa się z 4 oddziałów: 3 przedżołądków — żwacza, czepca i ksiąg, oraz żołądka właściwego, czyli trawieńca, którego śluzówka zawiera gruczoły trawienne (w przedżołądkach bezgruczołowa, pokryta grubym zrogowaciałym nabłonkiem); największym przedżołądkiem jest żwacz, np. u krowy ma pojemność do 160 l (zajmuje całą lewą stronę jamy brzusznej); łączy się szerokim otworem z czepcem, będącym jakby jego uchyłkiem; między ujściem przełyku a otworem czepcowo-księgowym biegnie tzw. rynienka przełykowa, która przewodzi pokarm płynny wprost do ksiąg i trawieńca. W przedżołądkach zachodzi mech. rozdrabnianie pokarmu (wskutek skurczów żwacza i czepca) oraz fermentacja i częściowe trawienie celulozy dokonywane przez bakterie i pierwotniaki, występujące w wielkich ilościach, gł. w żwaczu; do światła żwacza wydzielany jest z krwi mocznik, który służy jako źródło azotu dla organizmów symbiotycznych; procesy te, w połączeniu z przeżuwaniem, przygotowują pokarm do trawienia w żołądku właściwym i jelicie; podobnie funkcjonujące żołądki mają m.in. hipopotamy, leniwce, z ptaków — hoacyn.

Najczęstszą chorobą żołądka jest nieżyt żołądka ostry (zwykle po popełnieniu błędu dietetycznego lub w zatruciu), z nudnościami, wymiotami, biegunką, bólami w okolicy żołądka; przewlekły — przebiega zwykle z nadkwaśnością lub niedokwaśnością soku żołądka, może przejść w chorobę wrzodową; w leczeniu ważna jest odpowiednia dieta; rak żołądka występuje najczęściej po 50. roku życia, szybko daje przerzuty, leczenie chirurgiczne.