winorośl

winorośl, Vitis,

rodzaj roślin okrytozalążkowych, drzewiastych z rodziny winoroślowatych, obejmujący 50–60 gat. pnączy występujących w Azji (gł. w Chinach) i Ameryce Północnej (1 gat. — w. właściwa, także w południowej Europie), najczęściej w łęgowych lasach liściastych na żyznych siedliskach nadrzecznych;

pędy drewniejące, z wąsami czepnymi, pnące (niekiedy płożące), dł. do 300 m; liście pojedyncze, przeważnie 3–5-klapowe, piłkowane; kwiaty drobne, w groniastych kwiatostanach; owoc — jagoda z kilkoma nasionami. Największe znaczenie gosp. ma winorośl właściwa (winorośl winna, dawniej zw. latoroślą winną, V. vinifera), zwłaszcza jej podgat. ssp. vinifera; uprawiana od przeszło 6 tys. lat w Azji Mniejszej, skąd przywędrowała do Egiptu, południowej Europy i Chin; rozpowszechniona w południowo-zachodniej Europie (VI w. p.n.e.) przez Fenicjan, a w nadreńskich prowincjach — przez Rzymian (II w. p.n.e.). Pnącze o pędach dł. do 40 m, uprawiane na wszystkich kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i ciepłego; grona, często rozgałęzione, zawierają kuliste lub owalne owoce, zw. winogronami, o skórce żółtej, zielonawej, czerwonopurpurowej do czarnej, silnie zrośniętej z delikatnym, smacznym miąższem; znanych jest ok. 8 tys. odmian; różnią się m.in.: wielkością, kształtem owoców i gron, zawartością cukrów (16–21%), kwasów org. (0,5–1,4%), garbników, decydujących o ich smaku oraz przydatności do wyrobu wina; istnieją odmiany deserowe, o dużych, bardzo słodkich owocach, dobrze znoszących transport, oraz odmiany o owocach beznasiennych, przydatnych do suszenia (rodzynki); ponadto owoce służą do wyrobu koniaku, winiaku, soków pitnych, alkoholu etylowego, kwasu winowego, kamienia winnego, octu winnego, także dżemów, mrożonek, galaretek; wytłoki stanowią cenną paszę. Winorośl właściwa ma dość duże wymagania cieplne i glebowe; rozmnażana gł. przez sadzonki pędowe lub szczepienie na siewkach odpornych na choroby i filokserę; plantacje, zw. winnicami, użytkuje się do 100 lat. Do najważniejszych ośr. uprawy winorośli należą: Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania, Portugalia i in.

Wśród kilkunastu gat. winorośli występujących w Ameryce Północnej, jako rośliny owocowe (owoce o silnym swoistym smaku i zapachu, zw. lisim) i ozdobne użytkuje się winorośl lisią (V. labrusca), winorośl zimową (V. vulpina), winorośl piaskową (V. rupestris), winorośl pachnącą (V. riparia), o silnie pachnących kwiatostanach, dł. do 15 cm (powszechnie uprawiana w Europie jako ozdobna); w północno-wschodniej Azji rośnie dziko, jest również uprawiana, m.in. winorośl amurska (V. amurensis.)