tolerancja

tolerancja

[łac.],

techn. liczba określająca dopuszczalny przedział zmienności pewnej wielkości.

Najczęściej stosowane są t. wymiarów i t. geometryczna odnoszące się do poprawności części maszyn. T. może jednak dotyczyć dowolnej wielkości (masy, rezystancji, współczynnika rozszerzalności itp.). Tolerowanie wymiarów, położenia, kształtu i nierówności powierzchni części maszyn jest konieczne, gdyż podczas obróbki nie można uzyskać nominalnej (znamionowej — ustalonej przez konstruktora) postaci wyrobu. T. wymiarowa T jest różnicą wymiarów granicznych — górnego (największego dopuszczalnego) B i dolnego (najmniejszego) A: T = B – A (zawsze T > 0). Różnice wymiaru granicznego i nominalnego N to odchyłki — górna e_s = B – N i dolna e_i = A – N; odchyłki mogą być dodatnie, zerowe lub ujemne. T. wymiarowa jest różnicą odchyłek: T = e_s – e_i. Między wymiarami granicznymi zawiera się pole t. Znormalizowany układ t. ustala wiele pól t. określonych klasą dokładności i odchyłką podstawową wyznaczającą położenie pola. Oznaczenie tolerancji np. wałka lub otworu podaje wymiar nominalny, odchyłkę podstawową i klasę dokładności. T. wymiaru wałka i otworu zapewnia uzyskanie odpowiedniego pasowania. T. kształtu wyznacza dopuszczalne odstępstwa kształtu przedmiotu od idealnej bryły geom., a t. położenia — dopuszczalne odstępstwa wzajemnego położenia powierzchni przedmiotów. Znormalizowano kilkanaście rodzajów t. kształtu i położenia (np. płaskości, walcowości, równoległości, pozycji) oznaczanych na rysunkach techn. umownymi symbolami. Projektując maszyny i urządzenia dąży się do ustalenia możliwie największych t., zapewniających jednak wystarczającą trwałość i prawidłowość działania maszyny (zwiększenie t. obniża koszty wytwarzania). Prawidłowe t. umożliwiają też uzyskanie zamienności elementów maszyny lub urządzenia.