tkaniny dekoracyjne

tkaniny dekoracyjne, tkaniny artystyczne,

wyroby tkackie o walorach artystycznych i dekoracyjnych, wykonane głównie z wełny, bawełny, lnu i jedwabiu, czasem z zastosowaniem nici metalowych.

Były wykonywane na warsztatach tkackich poziomych lub pionowych, a od 1805 na maszynach żakardowych (tapiserie, makaty, tkaniny jedwabne), wiązane ręcznie (kobierce), wyrabiane ręcznie za pomocą igły lub klocków (koronki). Wzory na tkaninach uzyskiwano przez zastosowanie odpowiednich splotów i sposobów tkania (broszowanie, lansowanie) oraz przez haftowanie, drukowanie, malowanie, prasowanie (mora) i batikowanie.

Początki tkactwa artystycznego sięgają starożytności (Chiny, Egipt, Babilonia, Asyria, Grecja, Fenicja, Rzym). W Syrii tkaniny artystyczne zaczęto wyrabiać w I w., w Persji w III–VII w., z II–VII w. pochodzą tkaniny koptyjskie, z VI–XIII w. — bizantyńskie; wysokim poziomem artystycznym odznaczają się tkaniny krajów muzułmańskich (VII–XIII w.). W Europie tkactwo artystyczne zapoczątkowano w XII–XIV w.; głównie we Włoszech (Lukka, Genua, Wenecja) wyrabiano jedwabne tkaniny o wzorach zwierzęcych i roślinnych (np. owoc granatu, kwiat ostu), a także o tematyce biblijnej. W XIV–XVI w. głównymi ośrodkami wyrobu tapiserii były: Francja, Niderlandy i Włochy. Oprócz motywów religijnych i mitologicznych przedstawiano sceny historyczne i batalistyczne; pojawiły się pierwsze werdiury i groteski. W Hiszpanii rozwijało się tkactwo dywanów, oparte na wzorach wschodnich. Głównymi motywami zdobniczymi renesansowej tkaniny jedwabnej były: wazon z kwiatami, owoce, strusie pióra, liście akantu. Nastąpił podział na tkaniny obiciowe i odzieżowe. W XVI–XVII w. bujny rozwój kobiernictwa w Persji (Isfahan, Kaszan, Tebriz). Pierwsze koronki pojawiły się w XVI w. we Włoszech (Wenecja, Genua), w XVII w. także we Flandrii (Bruksela, Brugia, Gandawa) i Francji (Sedan, Paryż), a pod koniec XVIII w. w Hiszpanii. Jedwabne tkaniny (głównie aksamit) produkowane w XVII w. we Włoszech zdobiono bogato motywami roślinnymi, a także architektonicznymi; w Królewskich Manufakturach Gobelinów w Paryżu (XVII–XVIII w.) tkaniny zdobiono również scenami religijnymi, dworskimi i herbami. W XVIII w. głównym ośrodkiem tkactwa (tkaniny obiciowe) był Lyon (motywy kwiatowe, koronkowe, chińskie, owoce, pejzaż); wzory projektowali znani artyści (J.B. Pillement, J. Revel). Na przełomie XVIII i XIX w. były modne wzory antyczne, emblematy wojenne, orły, wieńce; w XIX w. wprowadzono jako motyw dekoracyjny pasy o różnej szerokości.

W Polsce najstarsze tkaniny artystyczne pochodzą z XII w.; w XVI w. wyrabiano je na zamku królewskim na Wawelu. W XVII w. działały manufaktury w Wielkopolsce, Wilnie, Gdańsku, Brodach, Słucku, Grodnie, Sokołowie, Niemirowie, Andrychowie (wyrabiano tkaniny jedwabne, bawełniane, lniane). W XVIII w. powstały liczne persjarnie (Słuck, Kobyłka, Korzec, Grodno), manufaktury gobelinów (Warszawa, Korelicze, Bieździatka) i kobierców (Grodno, Tulczyn, Słonim). W 2. połowie XIX w. nastąpił stopniowy upadek tkactwa artystycznego; na początku XX w. próby odrodzenia tej dziedziny twórczości podjęli artyści stowarzyszeni w Polskiej Sztuce Stosowanej, Warsztatach Krakowskich i spółdzielni „Ład”.

Poussin Nicolas, Znalezienie Mojżesza, tapiseria z Gobelins wykonana wg obrazu N. Poussina, ok. 1689 — Luwr, Paryż

Arras krajobrazowo-zwierzęcy z przedstawieniem jednorożca, żyrafy i rysia, 1550–60 — Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Kraków

Kobierzec Ogińskich, 2. połowa XVIII w. — Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Kraków.

Leger Fernard, Czarna roślina, tkanina, 1947 — Musée Fernand Leger, Biot (Francja)