sodu węglan

sodu węglan, soda, Na₂CO₃,

związek nieorganiczny, sól;

biała, higroskopijna substancja krystal., rozpuszczalny w wodzie i w rozcieńczonych kwasach miner., z wydzieleniem ditlenku węgla; tworzy hydraty, z których najważniejszy jest dziesięciohydrat Na₂CO₃ · 10H₂O, tzw. soda krystaliczna, występujący w przyrodzie jako minerał natryt, bezb. kryształy, które podczas ogrzewania tracą wodę, przechodząc w temperaturze 107°C w sól bezwodną. Węglan sodu na skalę przem. otrzymywano dawniej metodą Leblanca (oprac. 1784–89), polegającą na działaniu kwasem siarkowym na chlorek sodu (sól kam.) i powstały siarczan przeprowadzano przez wyprażenie z węglem i węglanem wapnia w sodę. Obecnie węglan sodu otrzymuje się metodą Solvaya (zw. metodą amoniakalną; opatentowana 1861); polega ona na wprowadzaniu amoniaku i ditlenku węgla do nasyconego roztworu chlorku sodu i wytrąceniu wodorowęglanu (kwaśnego węglanu) sodu NaHCO₃ (NaCl + NH₃ + CO₂ + H₂O = NaHCO₃ + NH₄Cl), który przeprowadza się przez prażenie (tzw. kalcynowanie) w obojętny węglan sodu (2NaHCO₃ = Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O) — stąd nazwy: soda kalcynowana, soda amoniakalna. Węglan sodu należy do najważniejszych produktów nieorg. przemysłu chem.; ma zastosowanie m.in. w produkcji środków myjących i piorących, wodorotlenku i azotanu sodu oraz innych soli sodu, w przemyśle szklarskim, włók. i papierniczym, do zmiękczania wody, w hutnictwie (odsiarczanie żelaza), jako odczynnik chem. i do stapiania. Sodę stosowano jako środek myjący już w czasach prahistorycznych, otrzymywano ją przez ługowanie z popiołów roślin.