ruch ludności naturalny,
demogr. część szerszego pojęcia — ruch ludności, oznaczającego fizyczne przemieszczenia ludzi lub zmiany w czasie liczby i struktury demograficznej ludności.
ruch ludności naturalny
Encyklopedia PWN
Zmiany te w szerokim sensie następują na skutek ruchu wędrówkowego (migracje) oraz urodzeń i zgonów, będących podstawowymi komponentami ruchu naturalnego ludności. Ruch naturalny ludności to tradycyjnie również zdarzenia powodujące zmiany stanu cywilnego: małżeństwo, rozwód, separacja czy unieważnienie związku małżeńskiego. Zdarzenia ruchu naturalnego ludności w przypadku większości populacji podlegają ciągłej rejestracji. Zajmują się tym z reguły urzędy stanu cywilnego.
Obowiązek rejestracji ślubów i chrztów w całym Kościele katolickim, wprowadził 1563 sobór trydencki, choć już nieco wcześniej w niektórych europejskich krajach istniał obowiązek cotygodniowego uzupełniania ksiąg parafialnych o nowe fakty zgonów, urodzeń i małżeństw; wyznaniowy charakter rejestracji powodował, że nie wszystkie fakty dotyczące wyznawców religii nie łączących z urodzinami, małżeństwem lub śmiercią obrzędów o podstawowym znaczeniu religijnym były zapisane w tych dokumentach. W XVII w. kraje skandynawskie jako pierwsze ustanowiły obowiązkową cywilną rejestrację ruchu naturalnego ludności Stopniowo czyniły tak inne europejskie państwa oraz ich kolonie, a także niepodległe państwa poza Europą. Niezależnie od źródeł chrześcijańskich, zdarzenia ruchu naturalnego ludności odnotowywano systematycznie także w innych kręgach kulturowych, np. w Chinach i Japonii.
W Polsce powszechna, cywilna (świecka) rejestracja ruchu naturalnego ludności obowiązuje dopiero od 1946. Znajomość ruchu naturalnego ludności ma kluczowe znaczenie dla sporządzania bilansów ludności i oceny jej stanu (zwłaszcza w okresach między spisami ludności) oraz reprodukcji, a więc z jednej strony — dla administrowania państwem i jego wyodrębnionymi jednostkami terytorialnymi, z drugiej zaś — dla analiz demograficznych. Organizacje międzynarodowe, zwłaszcza ONZ, podejmują próby systematyzacji, jednolitego definiowania i rejestracji podstawowych zdarzeń należących do ruchu naturalnego ludności, jak również regularnie publikują dane dotyczące tego zjawiska w poszczególnych krajach. Polska od 1994 w pełni respektuje międzynarodowe zalecenia dotyczące rejestracji urodzeń i zgonów. Dane o tych zdarzeniach są przetwarzane i publikowane przez GUS (np. w „Roczniku Demograficznym”, corocznie oddzielnie dla poszczególnych województw i subregionów oraz mieszkańców wsi i miast, w tym zamieszkiwanych przez powyżej 100 tysięcy osób).
Globalne liczby urodzeń żywych i zgonów w ciągu roku służą do ustalenia przyrostu naturalnego ludności, który (zwłaszcza ze względu na niepewność lub niekompletność danych o migracjach) jest podstawą do oceny rzeczywistego przyrostu ludności. Te same liczby zdezagregowane wg płci noworodków oraz płci i wieku zmarłych umożliwiają określenie struktury ludności wg wieku i płci na początek i koniec roku. Pomocniczą rolę odgrywają liczby zawartych małżeństw oraz wiek i stan cywilny nowożeńców, przede wszystkim ze względu na ich wpływ na liczbę urodzeń.
Marek Okólski
