rtęć

wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

rtęć, Hg, hydrargyrum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 80;

Symbol: Hg

Nazwa łacińska: Hydrargyrum

Liczba atomowa: 80

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 12 — cynkowce

Odkrycie: starożytność

względna masa atomowa 200,59; rtęć należy do grupy cynkowców; metal, ciekły w warunkach normalnych; ma barwę srebrzystobiałą i silny połysk; temperatura topnienia −38,87°C, temperatura wrzenia 356,58°C, gęstość 13,546 g/cm³ (metal ciężki); zaliczana do metali szlachetnych; odporna na działanie suchego powietrza i kwasów nieutleniających; reaguje z chlorem (już w temperaturze pokojowej) i sproszkowaną siarką (szczególnie łatwo po ogrzaniu); z tlenem łączy się po podgrzaniu do temperatury 600°C; z wieloma metalami tworzy ciekłe lub stałe stopy zwane amalgamatami; znane są jej liczne związki koordynacyjne i metaloorganiczne; w związkach występuje na I i II stopniu utlenienia; ciekła rtęć, jej pary i rozpuszczalne związki są trujące. W przyrodzie występuje rzadko i w niewielkiej ilości, głównie w postaci minerału cynobru (HgS), któremu niekiedy towarzyszy rtęć rodzima. Rtęć otrzymuje się w wyniku prażenia cynobru w strumieniu powietrza; wydzielone pary rtęci skrapla się i oczyszcza przez destylację w próżni lub rafinację elektrolityczną. Rtęć metaliczną wykorzystuje się do wypełniania wielu przyrządów fizycznych (np. termometrów, barometrów, prostowników, pomp dyfuzyjnych), do produkcji lamp jarzeniowych; elektrody rtęciowe są używane w elektrochemii, w przemyśle chemicznym i metalurgicznym stosuje się katody rtęciowe; rtęć wykorzystuje się także do amalgamacji złota oraz w syntezie związków organicznych jako katalizator. Związki rtęci stosuje się do produkcji farb i ogni sztucznych; pochodne rtęci służą jako środki antyseptyczne. Rtęć ma także duże znaczenie w technologii materiałów mikro- i optoelektronicznych, np. CdHgTe szeroko stosuje się w produkcji czujników podczerwieni. Rtęć znano już w starożytności; była przedmiotem zainteresowania alchemików; jatrochemicy wprowadzili preparaty rtęci do lecznictwa. Potocznie zwana żywym srebrem.