pompa
robocza maszyna transportowa do podnoszenia cieczy lub mieszanin cieczy z ciałami stałymi z poziomu niższego na wyższy i/lub przetłaczania ich z obszaru o ciśnieniu niższym do obszaru o ciśnieniu wyższym;
[fr. < wł.],
pompa
Encyklopedia PWN
w odróżnieniu od innych przenośników cieczy p. ma organ roboczy (czynny), np. tłok, rotor, wirnik, który oddziela obszar ssawny (dopływowy) od tłocznego (odpływowego). Organ roboczy p. otrzymuje energię mech. od silnika napędowego (np. spalinowego, elektr., pneumatycznego) lub poruszanej ręcznie dźwigni (np. małe p. wyporowe) i przekazuje ją cieczy, zwiększając jej energię potencjalną i/lub ciśnienie oraz niekiedy energię kinet.; zasada działania p. jest odwrotna niż silnika hydraulicznego. Układ złożony z przewodów (rurociągów) ssawnego i tłocznego nazywa się układem pompowym. Wyrażony w metrach słupa cieczy przyrost energii właściwej (jednostkowej) cieczy między króćcem wylotowym i wlotowym pompy nosi nazwę wysokości podnoszenia (oznaczenie H). Ze względu na sposób działania organu roboczego wyróżnia się p. wyporowe (np. tłokowe, przeponowe, zębate, śrubowe) i p. wirowe (np. odśrodkowe, śmigłowe, peryferalne).
W p. wyporowej ciecz jest przenoszona z obszaru ssawnego do tłocznego przez ruchomy element roboczy (przylegający szczelnie do osłony np. cylindra), zasysający i następnie tłoczący kolejne dawki cieczy; element roboczy p. wykonuje ruch posuwisto-zwrotny (w p. tłokowych i przeponowych), obrotowy (w p.b rotacyjnych) lub obiegowy (w p. mimośrodowych). W p. tłokowej elementem roboczym jest tłok wykonujący ruchy posuwisto-zwrotne w cylindrze; do rozdzielenia obszarów ssawnego i tłocznego oraz do ich połączenia z cylindrem p. służą umieszczone w jej korpusie zawory ssawne i tłoczne; przy suwie tłoka zwiększającym przestrzeń roboczą cylindra następuje samoczynne otwarcie zaworu ssawnego i zassanie dawki cieczy, a przy suwie zmniejszającym tę przestrzeń — samoczynne otwarcie zaworu tłocznego i wyparcie tej dawki do obszaru tłocznego; p. tłokowe dzieli się na: jednostronnego działania (jedna strona tłoka pracuje) i dwustronnego działania (obie strony tłoka pracują). W p. rotacyjnej elementem roboczym jest wirnik, zależnie od jego budowy rozróżnia się: p. łopatkowe, wałeczkowe, zębate, krzywkowe, śrubowe, p. o wirujących cylindrach, p. o wirujących tłokach.
W p. wirowej (p. przepływowej) elementem roboczym jest szybko obracający się wirnik łopatkowy, powodujący wzrost ciśnienia i energii kinet. pompowanej cieczy; ciągłe zasysanie cieczy z przewodu ssawnego jest wywoływane przez podciśnienie spowodowane wypływem cieczy z wirnika do przewodu tłocznego. W zależności od sposobu uzyskiwania wzrostu ciśnienia i energii kinet. wyróżnia się p.: krążeniowe (regeneracyjne) — samozasysające, oraz krętne (rotodynamiczne), które przed uruchomieniem trzeba zalać cieczą; zależnie od kierunku przepływu cieczy w wirniku rozróżnia się p. krętne odśrodkowe, osiowo-promieniowe (diagonalne) i osiowe (śmigłowe); p. wirowe mogą być jednostopniowe lub wielostopniowe (o kilku wirnikach na jednym wale).
W III w. p.n.e. gr. konstruktor Ktesibios wynalazł p. tłokową (sikawkę pożarniczą), od XV w. tłokowe p. używano w kopalniach; pierwsze p. wirowe (z drewnianym wirnikiem) zastosowano w kopalniach w V w.; w końcu XVII w. francuski fizyk D. Papin zbudował p. wirową odśrodkową do odwadniania gruntów, jednak p. wirowe zaczęły być powszechnie stosowane dopiero pod koniec XIX w., gdy do ich napędu użyto silników elektrycznych. P. należą do najbardziej rozpowszechnionych maszyn roboczych; są stosowane we wszystkich dziedzinach techniki i w gospodarce komunalnej. Czasami p. nazywa się niektóre inne przenośniki cieczy (p. elektromagnetyczne, p. strumienicowe). Istnieje grupa maszyn odwracalnych (zw. pompoturbinami), które mogą pracować okresowo jako p. lub silniki (turbiny) wodne.
