molibden

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

molibden, Mo, molybdaenum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 42;

Symbol: Mo

Nazwa łacińska: Molybdaenum

Liczba atomowa: 42

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 6 — chromowce

Odkrycie: 1778

Odkrywca: Scheele Carl (Karl) Wilhelm

względna masa atomowej 95,94; należy do grupy chromowców; twardy, kruchy, srebrzysty, trudno topliwy metal; temperatura topnienia 2610°C, temperatura wrzenia 5560°C, gęstość 10,22 g/cm³; w warunkach normalnych odporny chemicznie (w obecności stężonego kwasu azotowego(V) oraz innych utleniaczy ulega pasywacji); silnie ogrzany (powyżej 500°C) utlenia się, w wyższych temperaturach łączy się także z fluorowcami, siarką, węglem, azotem; występuje gł. na VI stopniu utlenienia (związki najtrwalsze) oraz na II, III i niekiedy — IV i V; tworzy liczne związki koordynacyjne. Znane są zarówno proste, jak i złożone tlenki m.; najtrwalszy jest tlenek m.(VI), tritlenek MoO₃ — trudno topliwy, nierozpuszczalny w wodzie, nie ulega działaniu kwasów (oprócz stężonego kwasu siarkowego i fluorowodorowego), reaguje z zasadami; stapiany z tlenkami litowców daje molibdeniany; niższe tlenki: MoO₂ oraz tlenki o składzie pośrednim między MoO₃ a MoO₂, zawierają m. na stopniach utlenienia IV i V. Znane są też siarczki m.: trisiarczek MoS₃ i disiarczek MoS₂ (o sieci podobnej do sieci grafitu, miękki), węgliki, np. MoC, Mo₂C, oraz wiele halogenków.

M. jest mikroelementem; u roślin bierze udział w przyswajaniu azotu i w jego przemianach; w organizmach zwierzęcych jest składnikiem enzymów katalizujących reakcje utleniania i redukcji. W przyrodzie występuje w postaci minerałów, gł. molibdenitu, powellitu i wulfenitu. Molibden jest stosowany jako składnik stopowy wielu stali konstrukcyjnych, narzędziowych i specjalnych, a także żarowytrzymałych stopów niklu, kobaltu, niobu, niektórych stopów magnetycznych. Molibden technicznie czysty jest wykorzystywany m.in. na elementy reaktorów jądr. oraz w elektronice (lampy i przyrządy próżniowe), elementy grzejne pieców przem., części żarówek; coraz większe znaczenie mają również jego stopy (molibdenu stopy). Związki molibdenu są używane m.in. do wyrobu farb, nawozów miner. (mikronawozów), w analizie chem. (kompleksy), jako wysokotemperaturowe smary (siarczek MoS₂) i katalizatory (tlenki i molibdeniany) oraz do produkcji ostrzy narzędzi skrawających (węgliki molibdenu). Molibden odkrył 1778 K.W. Scheele, wyodrębnił zaś 1782 P.J. Hjelm.