mocz

mocz,

fizjol. płyn wytwarzany w nerkach i wydalany z organizmu, zawierający końcowe produkty przemiany materii, gł. białek i in. związków azotowych;

u ssaków zawiera gł. mocznik, u krokodyli — amoniak, natomiast u ptaków, gadów (jaszczurek i węży) oraz bezkręgowców (niektórych owadów i ślimaków lądowych) — kwas moczowy. Mocz powstaje w 2 etapach: 1) przesączanie kłębuszkowe, czyli filtracja z krwi tzw. moczu pierwotnego w kłębuszku naczyń krwionośnych włosowatych, znajdujących się w ciałku nerkowym Malpighiego, do jamy ciałka nerkowego; mocz pierwotny jest przesączem zawierającym niemal wszystkie składniki osocza (oprócz związków wielkocząsteczkowych, np. białek), a jego ilość przepływająca przez nerki w ciągu doby wynosi 150–180 l; 2) wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych wody, glukozy, aminokwasów, części kwasu moczowego, jonów sodu i potasu; proces ten odbywa się pod kontrolą hormonu antydiuretycznego (wazopresyny) wydzielanego przez płat tylny (nerwowy) przysadki i odgrywa ważną rolę w wodnej gospodarce organizmu. W kanalikach odbywa się także wymiana w odwrotnym kierunku: z krwi do moczu przechodzą niektóre substancje, np. kreatynina i jony, np. wodoru H⁺, co obok zwrotnego wchłaniania jonów wodorowęglanowych przeciwdziała zakwaszeniu płynów ustrojowych. W wyniku przesączania i wchłaniania powstaje mocz ostateczny, którego wydalanie, czyli diureza, wynosi średnio 1,5 litra na dobę; mocz zdrowego człowieka ma ciężar właściwy 1,001–1,035 g/ml, jest przejrzysty, ma barwę od jasnej do ciemnożółtej; obecność w moczu glukozy, białka, krwinek czerwonych (powyżej 1–2 w polu widzenia podczas mikroskopowego badania osadu) i białych (powyżej 1–5 w polu widzenia) wskazuje na chorobę układu moczowego lub innych narządów.