mangan

wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

mangan, Mn, manganum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 25;

Symbol: Mn

Nazwa łacińska: Manganum

Liczba atomowa: 25

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 7 — manganowce

Odkrycie: 1774

Odkrywca: Scheele Carl (Karl) Wilhelm

względna masa atomowa 54,938049; m. należy do grupy manganowców; tworzy 4 odmiany alotropowe; metal ciężki, trudno topliwy, srebrzystobiały z odcieniem różowym; temperatura topnienia 1244°C, temperatura wrzenia 1962°C, gęstość 7,20 g/cm³; roztwarza się w kwasach nieutleniających; w powietrzu w stanie litym trwały, rozdrobniony — utlenia się; przyjmuje stopnie utlenienia od –I do VII (w połączeniach najtrwalszych II i IV); tworzy liczne związki koordynacyjne; związki manganu(VII) są nietrwałe, łatwo ulegają redukcji — stanowią więc silne utleniacze; tworzy tlenki (manganu tlenki), które ze wzrostem stopnia utlenienia manganu zmieniają charakter z zasadowego na kwasowy. Mangan występuje w przyrodzie w postaci licznych minerałów, spośród których najważniejsze są: piroluzyt, hausmanit, braunit, manganit; w niewielkich ilościach występuje w organizmach żywych (jest mikroelementem), m.in. bierze udział w procesach enzymatycznych, tworzeniu składników krwi, jest też niezbędny do prawidłowej pracy mózgu; ważny także w procesach życiowych roślin. Na skalę techn. otrzymywany w postaci stopu z żelazem (tzw. żelazomangan); czysty mangan otrzymuje się przez redukcję tlenków manganu metalicznym glinem lub elektrolizę wodnych roztworów soli manganu. Mangan jest składnikiem stopowym stali, staliw i żeliw zwiększającym ich odporność na ścieranie oraz stopów: miedzi (brązy i mosiądze), miedzi z niklem (manganin), aluminium, magnezu; w postaci żelazomanganu stosowany jako odtleniacz w hutnictwie żelaza, a w postaci miedzi manganowej jako odtleniacz stopów miedzi. Mangan jest składnikiem niektórych szkieł metalicznych. Związki manganu znalazły zastosowanie w farbiarstwie, lecznictwie oraz analizie chem.; syntet. siarczek manganu i selenek manganu — w technologii materiałów mikroelektronicznych. Ditlenek m. — braunsztyn, znano od dawna, lecz uważano za związek żelaza; 1774 K.W. Scheele udowodnił, że jest to związek nowego pierwiastka chem., nazwanego później m.; w postaci metalicznej wyodrębnił go 1774 J.G. Gahn (1745–1818).