luneta
przyrząd optyczny służący do zwiększania kąta widzenia („zbliżania”) odległych obiektów, zwiększania ilości dochodzącego od nich światła oraz wyznaczania kierunku, w jakim się te obiekty znajdują.
[fr.],
luneta
Encyklopedia PWN
Zasadniczymi częściami lunety są: obiektyw o stosunkowo długiej ogniskowej, tworzący w pobliżu swojego ogniska obraz rzeczywisty i odwrócony obserwowanego obiektu oraz okular o stosunkowo krótkiej ogniskowej, umieszczony tak, aby jego ognisko leżało w płaszczyźnie obrazu utworzonego przez obiektyw (ponieważ pojedyncza soczewka daje obraz obarczony licznymi wadami, zarówno obiektyw, jak i okular składają się zazwyczaj z układu soczewek). W lunecie Galileusza okular jest umieszczony między obiektywem a jego ogniskiem, w lunecie Keplera — za ogniskiem obiektywu; luneta Keplera daje obraz odwrócony (pozorny), jest zaopatrzona w dodatkowy układ pryzmatów (tzw. układ Porro) — prosty (tzw. luneta ziemska, pryzmatyczna). Powiększenie kątowe lunety jest równe stosunkowi ogniskowych obiektywu i okularu. Lunety stosowane do badań astronomicznych nazywają się refraktorami. W lunecie o dużej średnicy obiektywu okular jest zwykle zastępowany przez płytę fotograficzną, spektrograf lub fotometr.
Przypuszczalnie pierwsze lunety skonstruowali (1604–08) Holendrzy Z. Jansen i H. Lippershey, a pierwsi zastosowali je do obserwacji astronomicznych Galileusz we Włoszech i Th. Harriot w Anglii; lunetę złożoną ze zbierającej soczewki, obiektywu i działającego jako lupa okularu (również soczewki zbierającej) zaprojektował J. Kepler, a skonstruował Niemiec C. Scheiner. Obecnie lunety są stosowane jako części składowe wielu przyrządów optycznych (dalmierza, teodolitu, lornetki, celownika). W badaniach astrofizycznych ze względu na aberracje sferyczną i chromatyczną (aberracje układów optycznych) oraz straty światła w soczewkach lunety zostały zastąpione niemal całkowicie przez reflektory (teleskop).
