komuna miejska
 
Encyklopedia PWN
komuna miejska, łac. communitas civium
[communis ‘wspólny’, ‘powszechny’, civis ‘obywatel’],
gmina, organizacja samorządowa w średniow. miastach Europy, obejmująca członków gminy powstałej w wyniku uniezależniania się miast od terytorialnej władzy feudalnej.
Objęcie władzy przez k.m. następowało na podstawie ugody z panem feudalnym lub w wyniku powstań zbrojnych (w Lombardii, Flandrii, później we Francji i zachodnich Niemczech) przeciwko panom feudalnym. Najstarsze formy k.m. (w XI w.), nawiązujące do tradycji rzym., pochodziły z terenu północnych i środkowych Włoch; ustrój konsularny (władza oligarchicznej rady z wybieralnym urzędnikiem — konsulem) stał się wzorem m.in. dla miast niem., przyjął się też w miastach pol., czeskich i węg.; natomiast m.in. we Flandrii, północnej Francji i niektórych miastach północno-zachodnich Niemiec władza miejska rozwinęła się z lokalnego organu sądowego. W wyniku objęcia władzy przez komunę miejską rosło znaczenie patrycjatu miejskiego, który uzyskiwał, oprócz ekon., również dominującą pozycję polit.; podstawy prawne tej władzy powstawały stopniowo w trakcie walki z feudałami, a później cechamipospólstwem. Konflikty między rządzącym patrycjatem a cechami zaostrzyły się w XIII w., zwłaszcza we Włoszech; walki w miastach wł. o obalenie starego patrycjatu, połączone z konfliktami polit. gibelinów i gwelfów, sprzyjały okresowemu skupieniu całej władzy w rękach podestów; często władzę przechwytywały jednostki, usiłujące zapewnić sobie jej dziedziczność (signoria). W wielu wypadkach komuny miejskie uzyskały samodzielność polit., która przetrwała aż do powstania nowoż. organizmów państw.; najszybciej emancypowały się miasta wł., czemu sprzyjała rywalizacja między cesarstwem a papiestwem; podobną samodzielność zyskały w okresie upadku władzy cesarskiej (od XIII w.) większe ośr. miejskie w Niemczech i Niderlandach.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia