hodowla roślin
 
Encyklopedia PWN
hodowla roślin,
nauka o ulepszaniu dziedzicznych cech roślin uprawnych (zwana też genetyką stosowaną) oraz działalność praktyczna zmierzająca do wytworzenia plenniejszych i lepszych jakościowo odmian;
w odróżnieniu od innych nauk rolniczych, zmierzających do zwiększenia plonów przez stworzenie odpowiednich warunków środowiska, hodowla roślin dąży do tego celu przez zmiany samych roślin i dostosowanie ich do istniejących warunków środowiska. Ulepszaniem roślin, nie opartym na podstawach naukowych, zajmowano się już w czasach najdawniejszych; przełomowym momentem w rozwoju hodowli roślin było wprowadzenie wyboru roślin na podstawie wartości ich potomstwa (P.L. Vilmorin, 1856), pozwalającego na oddzielenie dziedzicznych cech roślin od wpływu środowiska; w Polsce pierwsze prace hodowlane datują się od 1860, tj. od wyhodowania przez W. Pepłowskiego odmiany pszenicy; szybki rozwój hodowli roślin nastąpił na przełomie XIX i XX w. Współczesna hodowla roślin opiera się na znajomości praw genetyki i korzysta z innych nauk, jak fizjologia roślin, biologia komórki, cytotogenetyka, biochemia, fitopatologia, entomologia, biometria, biotechnologia, inżynieria genetyczna, inżynieria chromosomowa, nasiennictwo, statystyka; rozróżnia się hodowlę roślin twórczą, której głównym celem jest tworzenie nowych odmian, oraz hodowlę roślin zachowawczą, dążącą do utrzymania uprawianych odmian na najwyższym poziomie. W twórczej hodowli roślin stosuje się różne metody, nieraz dość skomplikowane, w zależności od sposobów rozmnażania (rośliny samopylne lub obcopylne rozmnażane generatywnie, rośliny rozmnażane wegetatywnie) oraz sposobu dziedziczenia cech interesujących hodowcę (dziedziczenie proste, złożone, występowanie heterozji); najprostszą i najstarszą metodą hodowli roślin jest selekcja; doskonalszą metodą jest krzyżowanie, pozwalające na połączenie w potomstwie korzystnych cech form rodzicielskich (tzw. hodowla rekombinacyjna); dla obydwóch podstawą jest istnienie dziedzicznej zmienności w bogatych liczebnie populacjach roślin; do celów hodowlanych wykorzystuje się także mutanty otrzymywane sztucznie, w tym także poliploidy (poliploidalność); hodowla niektórych gatunków, np. kukurydzy (odmiany mieszańcowe) opiera się na heterozji. Nowe możliwości dla hodowli roślin wiążą się z badaniami z zakresu inżynierii chromosomowej i inżynierii genetycznej, np. wprowadzanie dowolnego chromosomu lub odcinka DNA z dowolnego dawcy do biorcy; obecnie opracowano metody przenoszenia informacji genetycznej, zawartej w odcinkach DNA w obrębie roślin wyższych, za pośrednictwem tzw. wektorów genetycznych; inżynieria genetyczna pozwala więc na rozszerzenie zmienności poza obręb form mogących się krzyżować — prowadzi to do powstania roślin transgenicznych (transgeniczne organizmy). Zachowawcza hodowla roślin obejmuje m.in. produkcję materiału nasiennego uprawianych odmian (nasiennictwo); odmiany dopuszcza się lub wycofuje z uprawy oraz ustala ich procentowy udział w uprawie poszczególnych gatunków w różnych rejonach kraju, na podstawie wyników doświadczeń polowych opracowywanych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). W Polsce prace naukowo-badawcze z zakresu hodowli roślin prowadzi głównie Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR) w Radzikowie koło Warszawy, także inne instytuty branżowe podległe Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia