fortyfikacja

fortyfikacja

[łac. fortificatio ‘umocnienie’],

w znaczeniu ogólnym zespół obiektów fortyfikacyjnych; także dziedzina inżynierii wojsk. zajmująca się opracowywaniem konstrukcji obiektów fortyfikacyjnych oraz koncepcją użycia ich do działań bojowych.

także dziedzina inżynierii wojsk. zajmująca się opracowywaniem konstrukcji obiektów fortyfikacyjnych oraz koncepcją wyzyskania ich do działań bojowych. Rozróżnia się fortyfikację polową i fortyfikację stałą. Fortyfikacja polowa obejmuje umocnienia zbud. w trakcie działań wojennych; mają one charakter doraźny lub pozycyjny. Fortyfikacja polowa była znana od czasów najdawniejszych (np. rzym. obozy wojsk., średniow. tabor wozowy, gł. husycki). Od XVI w. budowano szańce polowe, w XVII w. stosowano linię redanową, w XIX w. — okop strzelecki (obrona Sewastopola 1854–55), podczas I i II wojny światowej nastąpiła ogromna rozbudowa ciągłych linii rowów strzeleckich. Fortyfikacja stała obejmuje umocnienia terenu granicy kraju oraz ważnych pod względem operacyjnym i strategicznym rejonów w jego głębi. W fortyfikacji stałej poszczególne budowle wiążą się ze sobą w zespoły (dawniej dzieła, później forty, punkty i węzły oporu, twierdze, rejony umocnione itp.), w których można wyróżnić: zapory, stanowiska ogniowe i stanowiska dowodzenia oraz schrony. W starożytności były to gł. potężne mury z basztami (Niniwa, Babilon, Troja) oraz nadgraniczne systemy fortyfikacyjne (np. Wielki Mur Chiński, rzym. limes); w średniowieczu warowne grody drewniane, później murowane zamki obronne oraz umocnione klasztory i obwarowane miasta. Wraz z pojawieniem się i szybkim rozwojem artylerii, miejsce średniow. fortyfikacji murowanej zajęła fortyfikacja bastionowa, w której funkcję murów przejęły nasypy (wały) ziemne odziane kamieniami, oraz głębokie fosy; baszty zastąpiono bastejami, a w XVI w. — bastionami. Powstała we Włoszech fortyfikacja bastionowa była także stosowana w Polsce (Wawel, Bar, Zamość, Kamieniec Podolski). Jej odmianą była tzw. fortyfikacja hol., przeważnie z ziemi i drewna; jej twórcami byli: S. Stevin, A. Freytag i M. Coëhoorn. Rozwój fortyfikacji hol. w Polsce przypada na czasy panowania dyn. Wazów i Jana III Sobieskiego. Do najwyższego rozwoju doprowadził fortyfikację bastionową S. Vauban. Po wojnach napoleońskich pojawiła się fortyfikacja poligonalna (twórca M. Montalembert), polegająca na stosowaniu pierścieni wysuniętych fortów, w których gł. rolę odgrywały wały. W 2. poł. XIX w. wskutek zwiększenia siły i donośności artylerii, ważnym elementem fortyfikacji stała się twierdza fortowa (pierścieniowa), np. na ziemiach pol.: Kraków, Modlin, Osowiec, Przemyśl. Po I wojnie świat. zanikły twierdze i forty, punkt ciężkości przesunął się na umocnienia ciągłe, stanowiące systemy ukrytych w ziemi, potężnych i połączonych ze sobą schronów żelbetowych z kopułami pancernymi (linia Maginota, linia Zygfryda, linia Mannerheima i in.). Pojawił się nowy system fortyfikacji, tzw. rejon umocniony, który odgrywał gł. rolę podczas II wojny światowej i przetrwał w zmodernizowanej formie do czasów obecnych.

Bibliografia

J. JASTRZĘBSKI Historia fortyfikacji stałej, Modlin 1925;

J. ALEKSANDROWICZ Zarys historii fortyfikacji, Toruń 1932.

Hadriana Wał (Wielka Brytania)