dydaktyka

dydaktyka

[gr. didaktikós ‘dający się nauczyć’ < didáskō ‘uczę’],

dział pedagogiki zajmujący się analizą celów, treści, metod, zasad i form organizacyjnych procesów kształcenia (nauczania i uczenia się) oraz ich psychol.-społ. uwarunkowań.

Problemy rozpatrywane przez dydaktykę obejmują analizę celów, treści, metod, środków i form organizacyjnych procesu kształcenia; jako teoria efektywnego nauczania dydaktyka zmierza do ustalenia optymalnych metod i warunków osiągania celów dydaktycznych; rozróżnia się dydaktykę ogólną, która bada problemy podstawowe i wspólne dla wszelkich rodzajów uczenia się i nauczania, oraz dydaktyki szczegółowe (przedmiotowe), zajmujące się zagadnieniami specyficznymi dla nauczania określonego przedmiotu (np. dydaktykę matematyki, dydaktykę języka ojczystego) lub nauczania na określonym poziomie (np. dydaktykę szkoły wyższej, dydaktykę nauczania początkowego). Za twórcę nowożytnej dydaktyki uważa się J.Á. Komensky’ego, który w swym dziele Wielka dydaktyka (1657, wyd. pol. 1956) przedstawił i teoretycznie uzasadnił system nauczania zrywający ze średniow. werbalizmem, nawiązujący do sensualistycznej koncepcji poznania; z podobnych założeń wywodzi się metoda dydaktyczna J.H. Pestalozziego, twórcy podstaw metodyki nauczania początkowego; największy wpływ na rozwój dydaktyki w XVIII i XIX w. wywarł J.F. Herbart, w którego „naukowym systemie pedagogiki” widoczne są wpływy racjonalizmu R. Descartesa i G.W. Leibniza oraz krytycyzmu I. Kanta; dydaktyce herbartowskiej, dominującej do końca XIX w., przeciwstawił się J. Dewey, promotor ruchu zw. nowym wychowaniem; jego prace dały początek wielu eksperymentalnym systemom dydaktycznym, z których wyrasta współcz. dydaktyka; akcentowały one zasadę aktywności i podmiotowości uczącego się, ograniczały rolę tzw. podających metod nauczania na rzecz metod poszukujących, nakazywały respektowanie w procesie nauczania praw biol. i psychicznego rozwoju dziecka; wsparciem dla tych poszukiwań były rozwijające się od przeł. XIX i XX w. badania empiryczne nad procesami uczenia się i nauczania (E. Meumann, A. Lay, E. Thorndike, B.F. Skinner), a także badania w dziedzinie psychologii rozwojowej; rozwój metod i form organizacji kształcenia w XX w. wiąże się także z coraz szerszym wykorzystaniem w praktyce dydaktycznej nowoczesnych techn. środków komunikowania się i przetwarzania informacji.