bojowe środki trujące

bojowe środki trujące, BŚT,

związki chemiczne o dużej toksyczności, które użyte na polu walki mogą wywołać u ludzi zatrucia, śmierć lub mieć działanie obezwładniające;

stanowią zasadniczy składnik broni chemicznej; ze względu na to, że pierwsze, masowo użyte trujące związki chemiczne miały postać gazów (np. chlor, chlorocyjan), często BŚT nazywa się gazami bojowymi. Bojowe środki trujące powodują szkodliwe zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, sprzętu bojowego, budynków, dróg itp.; są cieczami lub ciałami stałymi, rzadziej gazami, słabo rozpuszczają się w wodzie, dobrze w rozpuszczalnikach org., olejach, smarach; w postaci par i aerozoli są niewidoczne gołym okiem, często pozbawione zapachu; do organizmu ludzkiego przenikają drogami oddechowymi, przez skórę i przewód pokarmowy. Współczesne bojowe środki trujące są substancjami o bardzo silnym działaniu toksycznym, łatwo przenikającymi m.in. przez gumę, tworzywa sztuczne, odpornymi na działanie czynników atmosferycznych i chem. środków odkażających. W zależności od sposobu działania toksycznego na organizm ludzki b.ś.t. dzieli się na: 1) drażniące, do których należą bojowe środki trujące łzawiące (drażniące spojówki), tzw. lakrymatory (np. chloroacetofenon, bromoaceton), oraz działające na górne drogi oddechowe, tzw. sternity (np. adamsyt, difenylochloroarsyna); bojowe środki trujące działające jako lakrymatory i sternity to lakrymosternity (np. CS); 2) duszące, działające na drogi oddechowe i wywołujące obrzęk płuc (np. fosgen, chloropikryna); 3) parzące, powodujące powstawanie pęcherzy na ciele, ciężkie uszkodzenia błony śluzowej dróg oddechowych, mające także działanie ogólnotrujące (iperyt, luizyt, iperyt azotowy); 4) ogólnotrujące, których działanie toksyczne polega na inhibitowaniu określonych enzymów i wpływaniu na niektóre procesy przemiany materii, określane też jako trucizny krwi (cyjanowodór, halogenocyjany, arsenowodór); 5) paralityczno-drgawkowe (działające na układ nerwowy, tzw. gazy nerwów), zakłócające prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego; należą do nich fosforoorganiczne bojowe środki trujące (tabun, sarin, soman, związki V); 6) psychotoksyczne (o działaniu psychozotwórczym), zakłócające naturalne wzorce zachowania, powodujące czasową niezdolność do działania (np. BZ). Związki z jednej grupy mogą powodować, zależnie od stężenia, uszkodzenia właściwe innej grupie, np. środki drażniące użyte w dużym stężeniu wywołują obrzęk płuc (co może być powodem śmierci). Odrębną grupę bojowych środków trujących stanowią trucizny pochodzenia naturalnego o nadzwyczaj dużej toksyczności, wyodrębniane z mikroorganizmów chorobotwórczych (np. toksyna botulinowa, laseczki tężca). Większość bojowych środków trujących działa na ludzi uśmiercająco bądź wywołuje silne zatrucia; objawy zatrucia mogą występować już po kilku minutach (np. cyjanowodór, sarin) lub po trwającym do kilkunastu godzin bezobjawowym okresie utajonego działania (np. iperyt siarkowy). Pod względem taktycznym rozróżnia się bojowe środki trujące: 1) krótkotrwałe, stanowiące zagrożenie dla człowieka przez ok. 15 min od ataku; są to substancje, które w zwykłych warunkach są gazami lub cieczami o niskiej temperaturze wrzenia (chlor, fosgen, cyjanowodór, chlorocyjan) oraz substancje wysokowrzące (adamsyt), stosowane w postaci aerozolu; 2) średniotrwałe, stanowiące zagrożenie od kilku do kilkunastu godzin od ataku; sa to związki wrzące w temperaturze 110–160°C (difosgen, chloropikryna, etylodichloroarsyna); 3) długotrwałe, stanowiące zagrożenie ponad jedną dobę od ataku (iperyt, luizyt, fosforoorganiczne bojowe środki trujące). Przed bojowymi środkami trującymi chronią: maska przeciwgazowa, specjalna odzież ochronna i schrony. W skali masowej bojowe środki trujące zastosowano (Niemcy) w czasie I wojny świat.; 29 IV 1997 weszła w życie międzynar. umowa o całkowitym zakazie stosowania, produkcji, składowania broni chem. i handlu nią.