Wilson (Thomas) Woodrow

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Wilson

[^uılsn]

(Thomas) Woodrow , ur. 28 XII 1856, Staunton (stan Wirginia), zm. 3 II 1924, Waszyngton,

polityk amerykański, prawnik i historyk, prezydent Stanów Zjednoczonych.

Urodził się 28 XII 1856 w Staunton (stan Wirginia). Urodzony w rodzinie pastora, otrzymał religijne wychowanie i staranne wykształcenie; rozpoczął karierę akademicką: od 1890 profesor Uniwersytetu Princeton, 1902–10 jego rektor; autor prac z dziedziny nauk politycznych i historii. Od 1906 związał się z Partią Demokratyczną

Prezydent, era postępu

W 1910–12 był gubernatorem stanu New Jersey, 1912 wygrał wybory prezydenckie z ramienia Partii Demokratycznej w warunkach rozłamu w szeregach Republikanów na zwolenników W.H. Tafta i Th. Roosevelta; 1913–21 był prezydentem, pod hasłem Nowej Wolności (New Freedom) realizował program reform wewnętrznych bliski postulatom tzw. ery postępu — doprowadził do obniżenia taryf celnych (1913), powołania Systemu Rezerwy Federalnej (1913) nadzorującego banki, wzmocnienia ustawodawstwa antymonopolowego (ustawa antytrustowa Claytona 1914 i utworzenie Federalnej Komisji Handlu). Na arenie międzynarodowej początkowo absorbowały Wilsona problemy Ameryki Łacińskiej — mimo deklarowanego odcięcia się od metod dyplomatycznych republikańskich poprzedników, kontynuował politykę interwencji (m.in. 1916 karna ekspedycja przeciwko oddziałom Pancho Villi w ogarniętym rewolucją Meksyku).

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej 1914 ogłosił neutralność USA, której przestrzegał mimo zatopienia przez Niemców (1915) statku pasażerskiego Lusitania z amerykańskimi obywatelami na pokładzie. W wyborach 1916 uzyskał reelekcję pod hasłem utrzymania kraju z dala od wojny, ale stopniowo w łonie jego rządu przewagę zdobywała opcja antyniemiecka; szalę przeważyło ogłoszenie przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej i ujawnienie ich usiłowań skłonienia Meksyku do wojny z USA (telegram Zimmermanna); 6 IV 1917 Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom, a 7 XII 1917 — Austro-Węgrom. Wilson deklarował, że celem państwa amerykańskiego nie są zdobycze wojenne, ale ustanowienie sprawiedliwego ładu światowego, który zapewni trwały pokój; program ten przedstawił 8 I 1918 w orędziu do Kongresu (Wilsona 14 punktów).

Sprawa traktatu wersalskiego

W XII 1918 Wilson udał się do Europy, by podczas paryskiej konferencji pokojowej 1919–20 walczyć o wcielenie swej idealistycznej wizji; mimo rozczarowania politycznym pragmatyzmem pozostałych przywódców Wielkiej Czwórki (Francja, Wielka Brytania, Włochy, USA) zdołał tam zrealizować swoją główną ideę przez włączenie do traktatu wersalskiego Paktu Ligi Narodów; po powrocie do USA napotkał opozycję wobec Ligi Narodów ze strony większości republikańskiej w Kongresie. We IX 1919 Wilson podjął podróż po kraju celem wyjaśnienia korzyści płynących z zatwierdzenia traktatu. 26 IX 1919 uległ częściowemu paraliżowi (nie zrezygnował jednak z urzędowania). Nieprzejednana postawa Wilsona, który odrzucał wszelkie kompromisy i odwoływał się bezpośrednio do społeczeństwa amerykańskiego, spowodowała ostatecznie, iż Senat (XI 1919 i III 1920) nie ratyfikował traktatu wersalskiego wraz z Paktem Ligi Narodów. Załamany nerwowo Wilson wycofał się z aktywności politycznej, mimo formalnego pełnienia urzędu do końca kadencji.

W 1919 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Zmarł 3 II 1924 w Waszyngtonie.

Jest autorem m.in. A History of the American People (t. 1–5 1902), The New Freedom (1913).

Ocena prezydentury

Zainicjowany przez Wilsona kierunek myślenia i działania określa się mianem „wilsonowskiego idealizmu”. Według niego pewne idee i koncepcje głoszone przez Stany Zjednoczone mogą być atrakcyjne dla reszty świata nawet bez wspomagania ich siłą militarną, a rolą Stanów Zjednoczonych jest ich formułowanie, głoszenie i w razie konieczności, obrona. Tak pojmowany „wilsonowski idealizm” stał się jednym z głównym nurtów amerykańskiej myśli politycznej związanej z problematyką międzynarodową.