Stowarzyszenie „Pax”, Pax,
organizacja społ.-polit. powstała 1947, formalnie zarejestrowana 1952;
Stowarzyszenie „Pax”
Encyklopedia PWN
zał. przez istniejące od 1945 środowisko „Dziś i Jutro” (świeckich działaczy katol., wywodzących się gł. z ONR „Falanga” i Konfederacji Narodu); Pax, korzystając z poparcia PZPR, dążył (szczególnie do 1956) do zmonopolizowania działalności środowisk katol. i uzyskania pozycji pośrednika między władzami państw. i partyjnymi a Kościołem katol.; uznawał istniejący w Polsce ustrój polit. i społ.-gosp.; terytorialny zasięg jego działania i liczebność były początkowo ograniczane metodami adm.; 1957 Pax uzyskał charakter organizacji ogólnokrajowej; kilkakrotnie podejmował, powstrzymane przez władze PZPR, próby przekształcenia się w partię katol.; 1952 liczył kilkudziesięciu czł., 1960 — 2 tys. czł. i kandydatów, 1990 — ok. 30 tys.; przewodniczący: B. Piasecki, R. Reiff (1979–82), Z. Komender (do 1989), M. Wrzeszcz; prowadził działalność: polit. (1947–91 koło poselskie w sejmie), gosp. (od 1950 przedsiębiorstwa Inco i Veritas, 1960 połączone w Zjedn. Zespoły Gosp.), propagandowo-informacyjną (od 1946 dziennik „Słowo Powszechne”, tygodniki: 1945–56 „Dziś i jutro”, od 1956 „Kierunki”), wydawniczą (od 1949 Inst. Wydawniczy „Pax”); po konflikcie dotyczącym zmiany polityki Pax i metod kierowania organizacją, ze Stowarzyszenia wystąpiły grupy działaczy: 1955 tzw. fronda (T. Mazowiecki, J. Zabłocki) i 1956 secesja (J. Frankowski, K. Łubieński, A. Micewski); 1968 Pax uczestniczył w kampanii propagandowej przeciwko protestującym studentom i posłom koła poselskiego Znak; 1980–81 część czł. Pax działała w Solidarności (przewodniczący stowarzyszenia sprzeciwił się wprowadzeniu stanu wojennego); 1989 Pax poparł rząd T. Mazowieckiego; 1989–91 zmienił program (orientacja chrześc.-demokr.) i zakończył działalność polit., którą kontynuowało zał. przez działaczy Stow. Pol. Forum Chrześc.-Demokr.; 1994 przekształcony w Stow. Civitas Christiana.
