Rafael
 
Encyklopedia PWN
Rafael, właśc. Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, ur. 28 III lub 6 IV 1483, Urbino, zm. 6 IV 1520, Rzym,
włoski malarz, rysownik, architekt.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 28 III lub 6 IV 1483 w Urbino. Jeden z trzech najwybitniejszych, oprócz Leonarda da Vinci i Michała Anioła, twórców renesansu Syn malarza związanego z dworem księcia Montefeltro w Urbino; prawdopodobnie uczeń Perugina, którego wpływ widać we wczesnych obrazach Rafaela (Ukrzyżowanie ok. 1503 — National Gallery, Londyn, Zaślubiny Marii 1504 — Pinacoteca di Brera, Mediolan).
Lata młodzieńcze
Od ok. 1504 czynny w Città di Castello i w Perugii; z tego okresu pochodzą kompozycje o tematyce mitologicznej (Trzy Gracje — Musée Condé, Chantilly, Sen Scypiona — National Gallery, Londyn), a także szkice do dekoracji biblioteki Sylwiusza Eneasza Piccolominiego przy katedrze w Sienie, wykonane na zamówienie Pinturicchia. W 1504–08 Rafael przebywał we Florencji, gdzie jego styl ewoluował pod wpływem Leonarda da Vinci, co jest widoczne zwłaszcza w przedstawieniach Madonn z Dzieciątkiem (Madonna del Cardellino ok. 1506 — Galleria degli Uffizi, Florencja, Piękna ogrodniczka 1507 — Luwr, Paryż), oraz Fra Bartolommeo (Madonna del Baldacchino 1508 — Palazzo Pitti, Florencja). Z florenckiego okresu pochodzą też m.in.: Złożenie do grobu (ok. 1507 — Galleria Borghese, Rzym) oraz portrety Angela i Maddaleny Doni (ok. 1507–1508 — Galleria degli Uffizi).
Kariera w Rzymie
W 1508 papież Juliusz II sprowadził Rafaela do Rzymu i zlecił mu dekorację apartamentów w pałacu watykańskim — miała ona gloryfikować papieża i papiestwo; w bibliotece, zwanej Stanza della Segnatura, Rafael wykonał (1508–12) freski: Dysputa o najświętszym sakramencie, Parnas, Szkoła ateńska oraz sceny z dziejów papiestwa; jego dziełem są też projekty mozaik z personifikacjami cnót kardynalnych i sztuk wyzwolonych; w Stanza d’Eliodoro namalował (1511–14): Wygnanie Helidora, Odparcie Atylli przez Leona I, Uwolnienie św. Piotra i Mszę bolseńską, a w Stanza dell’Incendio (1514–17) głównie scenę, przedstawiającą pożar Borgo. W Rzymie Rafael pracował też dla kardynała Bibbieny (m.in. Portret kardynała Bibbieny ok. 1516 — Palazzo Pitti). Dla następcy Juliusza II, papieża Leona X zaprojektował kartony do wykonanych przez warsztat P. van der Aelsta w Brukseli tkanin, przeznaczonych do Kaplicy Sykstyńskiej (1516 — Pinakoteka watykańska), 1517–19 stworzył w pałacu watykańskim freskowo-stiukową dekorację groteskową tzw. Loggi, dla której źródłem inspiracji było malarstwo antyczne. Ostatnim, niedokończonym, dziełem Rafaela w Watykanie są freski w Sali Konstantyna.
W Rzymie Rafael rozwinął również działalność architektoniczną: dla sieneńskiego bankiera Agostina Chigi stworzył podmiejską willę zwaną Farnesiną (z B. Peruzzim, G. da Udine i G. Romano), którą ozdobił też freskami (Triumf Galatei, Eros i Psyche 1511–12), oraz kaplicę przy kościele Santa Maria del Popolo; dla kardynała Giuliana de’ Medici zaprojektował 1517 willę Madama. Po śmierci D. Bramantego (1514) został architektem Bazyliki Św. Piotra w Rzymie; pracami kierował do końca życia. W 1515 został mianowany konserwatorem starożytnych zabytków Rzymu, których był wielkim znawcą — świadectwem tego są jego rysunki, projekty i przedstawienia architektury np. w Stanzach. Zmarł 6 IV 1520 w Rzymie.
Rozwój artystyczny
Styl Rafaela ewoluował od form wczesnorenesansowych (wpływy Perugina i Pinturicchia), przez pełny renesans w okresie florenckim i w pierwszych latach rzymskich, po manieryzm późnej twórczości (Upadek Chrystusa pod krzyżem 1517 — Prado, Madryt, Wizja Ezechiela 1518 — Palazzo Pitti, Przemienienie Pańskie 1518–20 — Pinakoteka watykańska, Autoportret z przyjacielem 1519 — Luwr). Jako malarz przyswoił (za pośrednictwem malarzy niderlandzkich czynnych w Urbino) technikę olejną, będącą wówczas nowością (np. Św. Michał i św. Jerzy walczący ze smokiem ok. 1504 — Luwr). Wpływ artystów niderlandzkich jest widoczny w jego wczesnych portretach i kompozycjach religijnych; w portretach późniejszych osiągnął niespotykane przedtem efekty kolorystyczne i fakturalne (Baldassare Castiglione ok. 1512–1514 — Luwr, La donna velata 1514 — Palazzo Pitti; Leon X z kardynałami Giulio de’ Medici i Giulio de’ Rossi 1518 — Galleria degli Uffizi). W dekoracjach ściennych oprócz klasycznej techniki al fresco używał tempery, a być może także techniki olejnej. Wykonywał też wiele rysunków, początkowo metalowym sztyftem lub piórem, nerwową i gwałtowną kreską; w okresie florenckim nawiązywał do wzorów leonardowskich; w Rzymie używał sangwiny (zwłaszcza do studiów postaci i aktów — jako pierwszy tworzył akty kobiece), w szkicach kompozycyjnych i kartonach — gwaszu.
Oddziaływanie sztuki Rafaela
Z Rafaelem współpracowali L. Penni, P. del Vaga, G. Romano, G. da Udine; jego projekty architektoniczne twórczo wykorzystywał G. da Sangallo. Po przedwczesnej śmierci mistrza przyczynili się oni do popularyzacji jego koncepcji i rozwinęli wątki manierystyczne, tkwiące w dojrzałej twórczości Rafaela. Dzięki opartym na jego dziełach grafikom M. Raimondiego, schematy kompozycyjne i detale dekoracyjne Rafaela zostały rozpowszechnione i były naśladowane aż do XIX w. Jako znakomity portrecista kobiet stworzył długo obowiązujący kanon damskiej urody (La muta 1507–08 — Palazzo Ducale, Urbino, Madonna Sykstyńska ok. 1513 — Gemäldegalerie, Drezno, Fornarina 1518 — Galleria Barberini, Rzym, Św. Cecylia 1512–14 — Pinacoteca Nazionale, Bolonia). Twórczość Rafaela wywarła istotny wpływ na nowożytną sztukę europejską i ukształtowanie się norm akademickich. Jego rysunki stanowiły przedmiot zainteresowania wybitnych kolekcjonerów; najważniejsze ich zbiory znajdują się w Luwrze, British Museum, Ashmolean Museum. Do 1939 w krakowskim Muzeum Czartoryskich znajdował się jego Portret młodzieńca.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rafael, Zaślubiny Marii Panny ze św. Józefem, 1504 — Musée des Beaux-Arts, Caen fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Msza Bolseńska, fresk z Stanza d’Eliodoro w pałacu watykańskim, 1511–14 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Madonna ze szczygłem, 1505 — Palazzo Pitti, Florencjafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, fragment fresku w Stanza d’Eliodoro, 1511–14, Watykan fot. J. Kilian /Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Cudowny połów ryb, fragment arrasu zaprojektowanego dla Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie, ok. 1515 — Pinacoteca Vaticana, Watykan fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Wygnanie Heliodora ze świątyni, fresk ze Stanza di Eliodoro w Palazzi Vaticani w Rzymie, 1511–14fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Madonna Alba, ok. 1510 — Galleria degli Uffizi, Florencja fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Triumf Galatei, fragment fresku, ok. 1512 — Villa Farnesina, Rzymfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Madonna della Sedia, 1516 — Florencja, Galleria Pittifot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Szkoła Ateńska — Stanza della Segnatura, Rzym fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer i Rafael przed tronem Sztuki, litografia Hoffa na podstawie obrazu Franza Pforra fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rafael, Baldassare Castiglione — Luwr, Paryżfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia