Palestyńczycy
 
Encyklopedia PWN
Palestyńczycy, Arabowie palestyńscy,
arabscy mieszkańcy byłego bryt. terytorium mandatowego (1922–48) Palestyny i ich potomkowie;
najwyższa Rada Aliancka przyznając Wielkiej Brytanii mandat zobowiązała rząd bryt. do stworzenia warunków powstania w Palestynie żydowskiej siedziby nar. (1917 tzw. deklaracja Balfoura) przy zapewnieniu praw cywilnych i wyznaniowych ludności nieżydowskiej (ludność arabska stanowiła wówczas 9/10 mieszk. terytorium mandatowego). W okresie międzywojennym liczba żydowskich osadników-imigrantów rosła, rozwijał się żydowski samorząd; Arabowie palestyńscy przeciwstawiali się zbrojnie żydowskiej kolonizacji (kilkakrotne powstania antybryt. i antyżydowskie) oraz domagali się od rządu bryt. prawa do utworzenia rządu nar. i parlamentu; za reprezentanta interesów ludności arabskiej uważał się zał. 1920 Arab. Kongres Palestyński. W 1939 W. Brytania, nie mogąc doprowadzić do ugody między Arabami i Żydami, wystąpiła z propozycją utworzenia państwa dwunar. (żydowsko-arabskiego) w Palestynie, co zostało odrzucone przez obie strony; jednocześnie nasilała się działalność militarna, szczególnie żydowska (terrorystyczne organizacje Irgun Cewai Leumi, Hagana, grupa Sterna, których akcje były skierowane przeciwko Brytyjczykom i Arabom). Po II wojnie świat. W. Brytania przekazała problem Palestyny ONZ i ogłosiła zakończenie mandatu (1948); 1947 ONZ uchwaliła projekt podziału terytorium mandatowego na 2 państwa: żydowskie i arab.
W 1948 (po odejściu wojsk bryt. i wygaśnięciu mandatu) proklamowano państwo Izrael; na teren Palestyny wkroczyły wojska państw arabskich (nie uznały one Izraela); rozpoczęła się wojna arabsko-izrael. (1948–49), w rezultacie której Izrael powiększył przyznane mu przez ONZ terytorium; w czasie wojny z terenów Izraela uciekło lub zostało usuniętych siłą 726 tys. Arabów (dane ONZ z 1949), którzy (uznani za uchodźców) zostali ulokowani w obozach w Cisjordanii (Zachodni Brzeg Jordanu), Gazie, Jordanii, Libanie i Syrii; w Izraelu pozostało ok. 200 tys. Arabów. Już 1948 ONZ przyjęła rezolucję o umożliwieniu powrotu uchodźcom palestyńskim lub wypłaceniu odszkodowania, jednak Izrael zezwolił jedynie na powrót ok. 40 tys. Arabów (w ramach łączenia rodzin). Pozostałe tereny, przeznaczone przez ONZ na państwo arabskie (Zachodni Brzeg Jordanu), 1950 włączyła do swego terytorium Jordania, Okręgiem Gazy administrował Egipt; 1950 powstała powołana przez ONZ Agencja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodźcom Palest. na Bliskim Wschodzie (UNRWA).
W 1967 ponowna wojna izrael.-arabska spowodowała nową falę uchodźców palestyńskich z zajętych, a następnie okupowanych przez Izrael, Zachodniego Brzegu Jordanu i Okręgu Gazy (ok. 400 tys.). Obozy uchodźców stały się bazą różnych organizacji podejmujących walkę zbrojną z Państwem Izrael (największa tego typu organizacja — Fatah); 1964 powstała z inicjatywy Ligi Państw Arab. Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), integrująca prawie wszystkie palestyńskie organizacje (od 1969 przewodzi jej J. Arafat). W 1974 OWP została uznana za jedynego reprezentanta narodu palestyńskiego (świadomość nar. Palestyńczyków wykształciła się w toku walki z Państwem Izrael o prawo do istnienia), który zgodnie z deklaracją ONZ z 1974, ma prawo do samostanowienia, suwerenności i niepodległości nar.; OWP występuje w imieniu ok. 7 mln Palestyńczyków na świecie — ok. 2,5 mln ma status uchodźców (dane UNRWA 1991), z których ok. 900 tys. żyje w 61 obozach, a pozostali w miastach i wioskach Libanu, Syrii, Jordanii, na okupowanym Zachodnim Brzegu Jordanu i w Okręgu Gazy; ponad 1 mln jest obywatelami Izraela, część (zwłaszcza tzw. uchodźcy drugiej generacji, którzy zdobyli wykształcenie), zajmuje wysokie stanowiska w wielu krajach arabskich, m.in. w przemyśle naftowym, szkolnictwie, służbie zdrowia (Arabowie palestyńscy są jednym z najbardziej wykształconych narodów na Bliskim Wschodzie).
Przybycie i pobyt uchodźców palestyńskich spowodowały wiele problemów polit.-ekon. w krajach ich osiedlenia (m.in. konflikty zbrojne w Libanie 1969, 1973 oraz wojna domowa, 1970 konflikt jordańsko-palestyński); akcje terrorystyczne przeprowadzane przez różne ugrupowania Palestyńczyków na terytorium Izraela z obozów uchodźców wywoływały odwetowe akcje militarne wojsk izrael. i naloty lotnictwa izrael. na obozy, w których największe ofiary ponosiła ludność cywilna. Arabscy mieszkańcy terytoriów okupowanych przez Izrael (ok. 2 mln) podlegali wszelkim restrykcjom i ograniczeniom, które są udziałem ludności kraju pod okupacją wojsk. (m.in. zakaz swobodnego poruszania się i osiedlania, trudności w organizowaniu samorządów, deportacje, wysiedlania, konfiskata mienia, godzina policyjna, odpowiedzialność zbiorowa, aresztowania, zamykanie szkół, uczelni itp.). W XII 1987 na terenach okupowanych wybuchło powstanie antyizrael. (intifada); przybrało ono formy demonstracji, obrzucania kamieniami izrael. patroli wojsk., ostentacyjnego zamykania sklepów arabskich w określonym czasie, strajków generalnych, odmowy płacenia podatków; pomimo zaostrzających się represji władze izrael. nie zdołały go stłumić. W wyniku porozumień w Oslo (1993) i Kairze (1994) w Okręgu Gazy i na części Zachodniego Brzegu (Jordanu) wokół Jerycha powstała Palestyńska Autonomia — forma samorządu z prezydentem Jasirem Arafatem; taka przejściowa forma państwowości palestyńskiej miała trwać do zapowiadanego pierwotnie na 4 IV 1999 proklamowania w tym terminie samodzielnego państwa palestyńskiego; deklaracja, której realizacja została odroczona, spowodowała sprzeciw rządu izrael.; po dojściu do władzy w Izraelu B. Netanjahu (1996) Izraelczycy kontynuowali budowę osiedli na tzw. terenach okupowanych pomimo sprzeciwu P. i USA; X 1998 w Wye Plantation (USA) Arafat i Netanjahu podpisali porozumienie pokojowe — Izrael zobowiązał się do zwolnienia 750 więźniów polit. i stopniowego wycofywania się z kolejnych 13% Zachodniego Brzegu (Jordanu), Palestyńczycy natomiast mieli podjąć walkę z terroryzmem i usunąć z Karty Palestyńskiej zapisy o zniszczeniu państwa żydowskiego; mimo to na terenach palestyńskich stale dochodzi do starć zbrojnych i zamachów bombowych, co jest pretekstem do wstrzymywania się Izraela z realizacją ustaleń z Wye Plantation; XII 1998 w Okręgu Gazy złożył oficjalną wizytę prezydent USA B. Clinton; przeprowadzone podczas wizyty rozmowy nie przyniosły przełomu w bliskowschodnim procesie pokojowym. Dojście do władzy 1999 E. Baraka (do XII 2000) spowodowało ponowną aktywizację rozmów pokojowych — pod koniec tego roku zostało podpisane porozumienie dotyczące realizacji etapami ustaleń z Wye Plantation (do 2000). Na pocz. XII 2001 nastąpiło nasilenie ataków samobójczych Palestyńczyków, związane m.in. ze zmianą polityki rządu Izarela (II 2001 wybory na premiera wygrał przedstawiciel prawicy A. Szaron), który sprzeciwił się żądaniom likwidacji osadnictwa żydowskiego na Zachodnim Brzegu i w Okręgu Gazy, a pod koniec 2001 osadził Arafata w areszcie domowym w Ram Allah. Kolejny wzrost napięcia nastąpił na przeł. III i IV 2002 — Izrael ogłosił tzw. akcję Obronny Mur, której hasłem była „walka z terroryzmem”; wojska izrael. dokonały ataków m.in. na Ram Allah, Dżanin i Betlejem; jego apogeum było oblężenie przez wojska izrael. Bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem (2 IV–10 V), w której schroniło się ok. 200 Palestyńczyków. Akcje wojsk Izraela nie doprowadziły jednak do ustania palestyńskich zamachów samobójczych, w których zwykle ginie od kilku do kilkudziesięciu Izraelczyków. Odpowiedzią na te działania były zabójstwa przywódców terrorystycznej organizacji Hamas, dokonywane przez izrael. wojska. W I 2005 nowym prezydentem Autonomii Palest. (po śmierci J. Arafata w XI 2004) został M. Abbas.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia