Oceania. Sztuka

Oceania. Sztuka.

Jest to sztuka rdzennych mieszkańców Nowej Gwinei, Melanezji, Polinezji i Mikronezji, mocno osadzona w lokalnych kulturach, przejawiająca się w wielu regionalnych stylach i artystycznych tradycjach. Mimo związków kulturowych z południowo-wschodnią Azją — praojczyzną mieszkańców Oceanii — sztuka ta kształtowała w ciągu wieków własny, oryginalny charakter. Była rodzajem wytwórczości artystycznej-rzemieślniczej służącej przede wszystkim celom rel., magicznym, rytualnym, społ. i informacyjnym. Obejmowała obiekty o ściśle kultowym przeznaczeniu (maski, rzeźby, reliefy), przedmioty powszechnego użytku (narzędzia, ozdoby, łodzie, domostwa), a także ludzkie ciało (tatuaż). Wysoki poziom sztuki Oceanii jest również związany z działalnością półprofesjonalnych artystów-kapłanów wyspecjalizowanych w konkretnych dziedzinach twórczości (rzeźbie, plecionkarstwie, tatuażu).

W sztuce mieszkańców Nowej Gwinei (Papuasów i Melanezyjczyków) na uwagę zasługuje polichromowana rzeźba w drewnie — figurki siedzących przodków (tzw. korwar) oraz rytualne maski. Oryginalnymi formami plast. wyróżniały się dzioby i rufy łodzi. Frontony kultowych chat pokrywano antropo- i zoomorficznymi motywami będącymi połączeniem reliefu i polichromii; dominowały motywy stylizowanych ptaków, jaszczurek, krokodyli, a także ludzkie postacie o twarzach z długim, haczykowatym nosem sięgającym brody.

W sztuce Melanezji wysoki poziom osiągnęła polichromowana rzeźba w drewnie, ozdobiona masą perłową i piórami. Charakterystyczną formą plastyki sakralnej były postacie o ugiętych kolanach, dużej głowie z wydłużonym nosem i rękach spoczywających na brzuchu. W związku z kultem przodków wytwarzano figury, tzw. malanggan (Nowa Irlandia), o kształcie wielopiętrowej, ażurowej konstrukcji, łączącej w jednej kompozycji postacie ludzkie i zwierzęce, wtopione w bogatą, symbol. ornamentykę. Dziełami sztuki były także dzioby łodzi w kształcie ludzkich głów (W. Salomona) oraz frontony domów wodzów (Nowa Kaledonia); wśród ulubionych motywów dekoracyjnych występowały ptaki, ryby, liście, sylwetki ludzi, twarze przodków i oczy; w kolorystyce dominowała czerwień, czerń i biel.

Na wyspach Polinezji każdy archipelag wyróżniał się własnym artystycznym stylem, którego strażnikami byli artyści-rzemieślnicy (tohunga). Zdobnictwo przedmiotów użytkowych było najbardziej wyrafinowane na Samoa i Tonga. Figuratywna rzeźba kultowa w drewnie lub kamieniu, przedstawiająca w schematyczny sposób przodków (tiki), występowała na Wyspach Cooka i Wyspach Towarzystwa oraz na Markizach. Największą wagę przywiązywano do tatuażu na Markizach, gdzie geom. ornamentem pokrywano ciało od stóp do głów. Na Hawajach wytwarzano dla władców płaszcze, kołnierze i hełmy z różnokolorowych piór układanych mozaikowo oraz posążki groźnie wyglądających bóstw z drewna łączonego z muszlami, kośćmi, zębami zwierząt, piórami i kolorowymi kamieniami. Wspaniale rozwinęła się sztuka rzeźbiarska u Maorysów (Nowa Zelandia), często przedstawiająca postacie w ruchu. Płyty domów komunalnych pokrywano reliefami o tematyce mitol.; charakterystycznym motywem dekoracyjnym była spirala oraz postać przodka w kształcie embrionu (amulety jadeitowe i nefrytowe, tzw. hei-tiki). Unikatowy typ rzeźby megalitycznej występował na Wyspie Wielkanocnej; były to wycięte z tufu ogromne (o wysokość do 15 m) i prawie jednakowe posągi ustawiane na kultowych platformach. Interesujące były także niewielkie drewniane figurki przedstawiające w naturalist. sposób zmarłych przodków o zapadniętych brzuchach i silnie wystających żebrach.

Sztuka Mikronezji była dość uboga; rzeźba figuratywna przedstawiała mitol. postaci o wyeksponowanych atrybutach seksualnych i wyraźnie ustępowała artystycznie zdobionym przedmiotom — ciosłom, misom, fragmentom łodzi czy płytom pokrytym reliefami. W polichromii oraz w wysoko rozwiniętym plecionkarstwie dominowały motywy geometryczne.

Kolonialna ekspansja na wyspy spowodowała upadek sztuki Oceanii, która przetrwała do dziś tylko na najbardziej izolowanych obszarach (Nowa Gwinea), na innych zaś przekształciła się w rynkową wytwórczość pamiątkarską. W XIX w. powstawały kolekcje dzieł sztuki Oceanii; największe zbiory znajdują się w muzeach Europy, USA, a także w Oceanii (Fidżi, Nowa Zelandia, Tahiti i Hawaje). Fascynacja sztuką Oceanii w pocz. XX w. była jednym ze źródeł inspiracji ówczesnej awangardy artystycznej (fowizm, kubizm, ekspresjonizm).