Oceania. Historia
 
Encyklopedia PWN
Oceania. Historia.
Pierwotni mieszkańcy Melanezji przybyli z Azji ok. 30–20 tys. lat temu; Mikronezję i Polinezję zasiedlały od I tysiącl. n.e. ludy azjat. i amerykańskie. W pocz. XVI w. społeczności zamieszkujące Oceanię żyły na różnych poziomach rozwoju (na Fidżi, Hawajach i Tahiti istniały organizacje państw.); wówczas w Oceanii pojawili się Europejczycy (podróżnicy, kupcy, misjonarze), początkowo gł. Hiszpanie i Portugalczycy, od XVII w. — Holendrzy, Francuzi, Anglicy. W XVII w. rozpoczęła się trwająca do końca XIX w. rywalizacja mocarstw eur. o terytoria w Oceanii: Hiszpania w XVII w. zajęła część Mikronezji (Karoliny, Mariany i Wyspy Marshalla); Holandia w XIX w. — zachodnią część Nowej Gwinei; Francja — wyspy obecnej Polinezji Fr. (Markizy, Wyspy Towarzystwa, Tuamotu i Tubuai), Nową Kaledonię i — wspólnie z Wielką Brytanią — Nowe Hebrydy; W. Brytania — Wyspy Cooka, Fidżi, Wyspy Gilberta i Lagunowe (Ellice), Norfolk, Nową Zelandię, południowo-wschodnią część Nowej Gwinei, Pitcairn, Tokelau i Tonga; w końcu XIX w. do rywalizacji włączyły się Niemcy (zdobywając Nauru, północno-wschodnią część Nowej Gwinei z Archipelagiem Bismarcka, część Wysp Salomona, zachodnią część wysp Samoa i odkupując od Hiszpanii Karoliny, Mariany, bez Guam, i Wyspy Marshalla); USA, jako ostatnie, zajęły Guam, Hawaje i wschodnią część wyspy Samoa (tym samym Hiszpania została wyparta z Oceanii). W 1906 zakończył się podział Oceanii między mocarstwa, a już 1907 powstało pierwsze suwerenne państwo — dominium bryt. Nowa Zelandia. Na pocz. XX w. W. Brytania przekazała niektóre swoje posiadłości Australii (część Nowej Gwinei i Norfolk) oraz Nowej Zelandii (Wyspy Cooka). Podczas I wojny świat. niem. posiadłości w Oceanii już 1914 znalazły się pod okupacją Australii (część Nowej Gwinei), Nowej Zelandii (dawniej Samoa Zachodnie, ob. Samoa) i Japonii (Karoliny, Mariany, Wyspy Marshalla) i pozostały po wojnie pod ich administracją jako terytoria mandatowe Ligi Narodów (Nauru oddane pod wspólną administrację Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej Zelandii).
W czasie II wojny światowej 7 XII 1941 Japonia dokonała ataku lotn. na amer. bazę wojenną Pearl Harbor na Hawajach, co rozpoczęło wojnę na Oceanie Spokojnym; do połowy 1942 Japończycy opanowali i rozpoczęli okupację części wysp Melanezji i Mikronezji (m.in. części Nowej Gwinei, Wyspy Salomona, Wyspy Gilberta i Guam); ich dalsze podboje zostały częściowo powstrzymane po przegranej bitwie powietrzno-mor. na M. Koralowym (7–8 V 1942), a zahamowane w wyniku klęski w bitwie o Midway (3–5 VI 1942); rozpoczęta latem 1942 kontrofensywa aliantów doprowadziła do odebrania Japonii (do 1944) wszystkich zajętych przez nią wcześniej wysp (najcięższe walki toczyły się o Wyspach Salomona, m.in. o Guadalcanal, VIII 1942–II 1943). Po wojnie system mandatowy Ligi Narodów został zastąpiony systemem powiernictwa ONZ, a byłe terytoria Japonii przeszły pod administrację USA; wzrosło znaczenie strategiczne Oceanii jako obszaru prób z bronią atomową: atole Bikini i Eniwetok w latach 40. i 50. były wykorzystywane przez USA jako poligon atomowy, a atol Mururoa w Polinezji Fr. od lat 60. — przez Francję.
W latach 60. zapoczątkowano (przy udziale ONZ) proces dekolonizacji Oceanii; 1962 niepodległość proklamowało Samoa (do 1997 pod nazwą Samoa Zachodnie), 1968 — Nauru, 1970 — Fidżi i Tonga, 1975 — Papua-Nowa Gwinea, 1978 — Wyspy Salomona i Tuvalu (W. Lagunowe), 1979 — Kiribati (Wyspy Gilberta), 1980 — Vanuatu (Nowe Hebrydy); 1990, po wygaśnięciu powiernictwa ONZ nad Powierniczymi W. Pacyfiku, powstały suwerenne państwa stowarzyszone z USA: Mikronezji i Wysp Marshalla, 1994 — Rep. Palau. W 2002 w Oceanii istniały niesamodzielne lub zależne terytoria: Norfolk, Wyspa Bożego Narodzenia, W. Kokosowe, Pitcairn, Nowa Kaledonia, Polinezja Fr., Wallis i Futuna, Tokelau i Wyspy Cooka oraz Guam, Mariany Północne i Samoa Amerykańskie. Państwa Oceanii współdziałają w ramach Komisji Południowego Pacyfiku (zał. 1948) i Forum Wysp Pacyfiku (do 2000 Forum Południowego Pacyfiku); ich wspólną inicjatywą było zawarcie 1985 na Rarotonga traktatu w sprawie denuklearyzacji południowego Oceanu Spokojnego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia