Melanchton Filip

Melanchton Filip , właśc. Philipp Schwartzerdt, ur. 16 II 1497, Bretten (Palatynat Reński), zm. 19 IV 1560, Wittenberga,

niemiecki filolog, reformator szkolnictwa, teolog ewangelicki i działacz reformacyjny.

Urodził się 16 II 1497 w Bretten (Palatynat Reński) w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Podczas studiów na uniwersytecie w Heidelbergu i Tybindze nabył gruntowną znajomość języków klasycznych i hebrajskiego oraz literatury antycznej, a także przyswoił sobie teksty współczesnych humanistów (zwłaszcza Erazma z Rotterdamu).

Kariera naukowa

W 1514 rozpoczął karierę wykładowcy w Tybindze. W 1518 mianowany profesorem języka greckiego na nowo utworzonym uniwersytecie w Wittenberdze, pozostał tam do końca życia, wykładając literaturę grecką i łacińską, retorykę, dialektykę, etykę filozoficzną i — pod wpływem M. Lutra — również egzegezę biblijną i dogmatykę. Stworzył program biblijno-humanistycznej reformy studiów, zgodnej z humanizmem głoszonym przez Erazma. Pracę pedagogiczną uzupełniał wydawaniem wzorcowych podręczników do wykładanych przez siebie dziedzin wiedzy. Ulegając wpływom teologii reformacyjnej, stał się w krótkim czasie nie tylko jej zwolennikiem, lecz także propagatorem. W 1519 uzyskał stopień bakałarza w dziedzinie biblistyki i podjął wykłady egzegetyczne na Wydziale Teologii, z których powstały komentarze do ksiąg biblijnych Starego Testamentu i Nowego Testamentu. Plonem jego studiów nad myślą teologiczną świętego Pawła było dzieło Loci communes rerum theologicarum seu hypotyposes theologicae (1521), które przeszło do historii jako pierwszy podręcznik dogmatyki ewangelickiej (ostatnie poprawione wydanie dzieła ogłosił 1559). Odrzucając metodę spekulatywną teologii scholastycznej (pytania — odpowiedzi), Melanchton zastosował w nim nową humanistyczną metodę egzegetyczno-naukową, polegającą na formułowaniu i omawianiu głównych problemów. Usystematyzował podstawowe pojęcia teologii biblijnej.

Reformator szkolnictwa

Podczas podróży wizytacyjnych, które od 1527 odbywał na zlecenie elektora saskiego, interesował się nie tylko Kościołem, lecz również szkolnictwem; opracowując odpowiednie porządki, przyczynił się do zorganizowania nowoczesnych szkół łacińskich, m.in. gimnazjum humanistycznego w Norymberdze (wg koncepcji Melanchtona szkolnictwo zreorganizowało ok. 50 miast), i reformy uniwersytetów (oprócz uniwersytetu w Wittenberdze także uniwersytety w: Tybindze — 1536, Lipsku — 1539–43, Greifswaldzie — 1539, Kopenhadze — 1539, Frankfurcie — 1543, Królewcu — 1544, Jenie — 1548 i Heidelbergu — 1557–58); w Niemczech Melanchton otrzymał miano Praeceptor Germaniae [‘nauczyciela Niemiec’].

Bliski współpracownik M. Lutra — działalność reformacyjna

W zastępstwie Lutra, który jako banita nie mógł opuszczać terytorium podległego elektorowi saskiemu, pełnił funkcję reprezentanta i rzecznika protestantów podczas kolejnych sejmów Rzeszy i dysput religijnych. Szczególnie doniosłą rolę odegrał na sejmie Rzeszy w Augsburgu (1530). Na podstawie opracowanych wcześniej przez teologów saksońskich materiałów przygotował Augsburską Konfesję (Confessio Augustana, Augsburskie wyznanie wiary, wydanie polskie w: Księgi wyznaniowe Kościoła luterańskiego 1999), które wkrótce uzyskało rangę oficjalnego pisma wyznaniowego. W odpowiedzi na krytykę strony katolickiej oprac. Obronę wyznania augsburskiego (1531, wydanie polskie w: Księgi wyznaniowe Kościoła luterańskiego). Obrona..., mimo polemicznego tonu, zajmuje bardziej pojednawcze stanowisko wobec poglądów strony katolickiej, podkreślając wspólne dziedzictwo wiary chrześcijańskiej. W kwestii papiestwa zajmował bardziej ugodowe stanowisko niż Luter — akceptował strukturę hierarchiczną Kościoła, w tym ewentualne zwierzchnictwo papieża nad biskupami, lecz tylko wg prawa ludzkiego (ius humano). Swoje poglądy na ten temat wyłożył w Traktacie o władzy i prymacie papieża (1537, wydanie polskie w: Księgi wyznaniowe Kościoła luterańskiego). Podczas rozmów religijnych w Wormacji i Ratyzbonie (1540–41) Melanchton wypracował, wspólnie z teologami katolickimi, artykuł wyrażający zarówno reformacyjne rozumienie usprawiedliwienia (jako suwerennego daru Bożego otrzymywanego przez człowieka wyłącznie z łaski bez względu na zasługi), jak i katolickie stanowisko dotyczące rzeczywistej odnowy usprawiedliwionego; jednak ani Luter, ani kuria rzymska nie zaakceptowali tego porozumienia.

Melanchton odwoływał się również do tradycji prawosławnej — w liturgii wschodniej i w dziełach Ojców Kościoła odkrył poglądy zgodne z ideami reformacji, co znalazło poźniej wyraz w próbach wykazania, że zwolennicy reformacji pozostają w zgodności z podstawowymi decyzjami doktrynalnymi Kościoła pierwszych wieków; jednocześnie zwracał uwagę na różnice, które oddalają reformację od Rzymu, lecz łączą z Kościołem wschodnim (komunia święta pod 2 postaciami, odrzucenie mszy prywatnych, mszy jako ofiary, a także poglądu, jakoby prymat papieża istniał z ustanowienia Bożego); z tego względu dokonał przekładu Wyznania augsburskiego na język grecki (Confessio Augustana Graeca 1559), który przesłał patriarsze Konstantynopola. Zmarł 19 IV 1560 w Wittenberdze.

Stałe dążenie Melanchtona do zgody między spierającymi się partiami religijnymi sprawiało, że wchodził on w zatarg zarówno z przedstawicielami strony papieskiej, jak i z ultraluteranami. Dzieło Melanchtona wywarło nie tylko wpływ na ukształtowanie się Kościoła i teologii luterańskiej, lecz również irenizmu chrześcijańskiego i ekumenizmu.