„Kultura”,
miesięcznik polityczno-kulturalny, ukazujący się 1947–2000 na emigracji, początkowo w Rzymie (nr 1), od 1948 w Paryżu.
„Kultura”
Encyklopedia PWN
Początkowo pomyślany jako kwartalny dodatek do wydawnictw książkowych Instytutu Literackiego, pierwszy numer został wyd. w Rzymie pod wspólną redakcją J. Giedroycia i G. Herlinga-Grudzińskiego; od jesieni 1947 wyd. jako miesięcznik w Maisons-Laffitte k. Paryża pod wyłączną redakcją Giedroycia — stał się odtąd wyrazem jego poglądów polit. oraz rozumienia roli i zadań emigracji. Program pisma krystalizował się na przeł. lat 40. i 50., składały się nań: antykomunizm, sprowadzający się do polemiki toczonej na polu polityki i kultury, przekonanie o konieczności poszukiwania metod przeciwdziałania ekspansji komunizmu i odzyskania przez Polskę niepodległości, utrzymywania kontaktu z krajem, otwartość i aideologiczność, dopuszczanie zmiany poglądów przy zachowaniu stałości zasad, kwestia stosunków ze wschodnimi sąsiadami Polski oraz z Niemcami. W tym czasie uformował się trzon współpracowników pisma, do których należeli: A. Bobkowski, J. Czapski, K. Jeleński, W. Gombrowicz, Cz. Miłosz, J. Mieroszewski, J. Stempowski oraz Z. i Z. Hertzowie. Do rozwinięcia gł. zainteresowań doszło w latach 50., kiedy „K.” sprecyzowała swój program wschodni, utożsamiany z ideą pojednania z Ukraińcami, Litwinami i Białorusinami (program ULB), uznała za niezbędne popieranie wszelkich zmian w kraju poszerzających skalę wolności społ. oraz opowiedziała się przeciw organizacji, sposobowi myślenia i działania emigracji legalistycznej (londyńskiej); przejawem realizacji tych przekonań było poparcie udzielone 1956 W. Gomułce, które niebawem zostało zastąpione przez projekt polityki stymulowania i wspierania oporu polit. w kraju, zmuszającego władzę komunist. do ustępstw zgodnych z interesem społ.; po 1956 wzrosła popularność miesięcznika, który zyskał nowych współpracowników — pisarzy przebywających poza krajem od niedawna (A. Wat, M. Hłasko) i przedstawicieli emigracji wojennej (Herling-Grudziński), co ugruntowało kult. znaczenie miesięcznika; na pocz. lat 60. pismo uzupełniło program ULB postulatem pojednania z Rosją, widząc w jej demokratyzacji szansę na niepodległość Polski. W 1968 „K.” wystąpiła przeciw kampanii antysemickiej i zaprosiła do współpracy emigrantów marcowych (L. Kołakowski, L. Unger, L. Tyrmand); od poł. lat 70. publikowali w niej przedstawiciele krajowej opozycji demokr., po 1980 miesięcznik wspierał działania NSZZ „Solidarność”, zachowując wszelako niezależność sądów w sprawie prowadzonej przez Związek polityki; sytuacja ta nie uległa zmianie po 13 XII 1981 oraz w czasie obrad Okrągłego Stołu, przyjętych przez pismo z dystansem. Po 1989 „K.” przyjęła rolę surowego recenzenta polityki kolejnych rządów oraz elity polit. III RP. Ogółem ukazało się 637 numerów pisma; zgodnie z wolą Giedroycia „K.” przestała się ukazywać po jego śmierci (IX 2000, ostatni numer — X 2000).
Rafał Habielski
Bibliografia
Spotkanie z paryską „Kulturą”, red. Z. Kudelski, Warszawa 1995;
Jerzy Giedroyć. Redaktor, polityk, człowiek, red. K. Pomian, Lublin 2001.
K. Kopczyński Przed przystankiem niepodległość. Paryska „Kultura” i kraj w latach 1980–1989, Warszawa 1990;
A.S. Kowalczyk Giedroyc i „Kultura”, Wrocław 1999;
K. Pomian W kręgu Giedroycia, Warszawa 2000.
