Brunei. Historia

Brunei. Historia.

Już w VI w. Brunei, państewko na północnym wybrzeżu Borneo, stanowiło ważny ośrodek handlowy w Azji Południowo-Wschodniej. W VII–XII w. Brunei było wasalem sumatrzańskiego imperium Śriwidżaja, a do końca XIV w. — jawajskiego Majapahitu. W XV w. władca Brunei przyjął islam i ogłosił się sułtanem niezależnego państwa. Po upadku Malakki, podbitej 1511 przez Portugalczyków, Brunei przejęło jej funkcję jako centrum handlowym i najsilniejsze państwo islamskie tego regionu. Piąty sułtan Bolkiah I (założyciel panującej do dziś dynastii), doprowadził w 1. połowie XVI w. do znacznego rozkwitu sułtanatu, powiększył jego terytorium na niemal całe północne Borneo (Sarawak i Sabah) i podporządkował sobie sąsiednie wyspy. W 1578 nieudaną próbę podboju Brunei podjęli Hiszpanie — ograniczyli zasięg jego panowania do północnej części Borneo.

Zagrożenia ze strony Hiszpanów, penetracja holenderska, wypady piratów, a także walki o sukcesję skłoniły sułtana do szukania poparcia u Brytyjczyków, którzy w XVIII w. założyli w Brunei faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej i w XIX w. uzyskali pierwsze terytoria: 1841 Sarawak, 1843 wyspę Labuan, 1847 zdobyli przywileje handlowe. W 1878 sułtan wydzierżawił im Borneo Północne, a 1888 zgodził się na brytyjski protektorat nad całym Brunei, ograniczony początkowo do odpowiedzialności za stosunki z zagranicą. Po odłączeniu 1890 okręgu Limbang terytorium sułtanatu skurczyło się do obszaru, który zajmuje obecnie. Po odkryciu złóż ropy naftowej Brytyjczycy narzucili 1906 sułtanowi układ, który sprowadził jego władzę do sfery obyczajów i religii, a Brunei przeszło pod całkowitą administrację brytyjskiego rezydenta. Wydobycie i eksport ropy naftowej przez wielkie kompanie, zapewniło rozwój gospodarczy aż do II wojny światowej.

W XII 1941 Brunei zajęli Japończycy i prowadzili tu rabunkową gospodarkę. W VIII 1945 sułtanat wyzwoliły oddziały australijskie, a następnie przywrócono w nim wpływy brytyjskie. W 1959 Wielka Brytania przyznała sułtanatowi konstytucję stwarzającą ramy samorządu wewnętrznego: najwyższą władzę przekazano sułtanowi (od 1951 Omar Ali Saifuddin III), ustanowiono Radę Ustawodawczą, a funkcję rezydenta przejął brytyjski wysoki komisarz. Utrzymano brytyjską odpowiedzialność za sprawy zagraniczne oraz wojskowe. Wybory 1962 do Rady Ustawodawczej wygrała Ludowa Partia Brunei (założona 1956), która wystąpiła przeciwko brytyjsko-malajsko-singapurskim planom wchłonięcia Brunei przez Federację Malezji i działała na rzecz stworzenia niepodległego państwa, obejmującego wszystkie terytoria należące niegdyś do północnego Borneo. Wobec sprzeciwu Wielkiej Brytanii, XII 1962 doszło do powstania zbrojnego stłumionego szybko przez Brytyjczyków. Sułtan wprowadził stan wyjątkowy, zdelegalizował Ludową Partię Brunei i rozwiązał Radę Ustawodawczą, ale nie zgodził się na przyłączenie kraju do Federacji Malezji. W 1967 abdykował i przekazał tron synowi, H. Bolkiahowi (koronowany 1968). W 1971 Brunei uzyskało pełną autonomię, a 1 I 1984 — niepodległość. W 1984 zostało przyjęte do ASEAN, ONZ, Organizacji Konferencji Islamskiej, a 1985 — brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Sułtan został premierem, ministrem finansów i spraw wewnętrznych, a 7-osobową Radę Ministrów zdominowała jego najbliższa rodzina. W 1985 wprowadzono preferencje dla rdzennej (gł. malajskiej) ludności, co spowodowało wyjazd z Brunei wielu osób pochodzenia chińskiego. 1990–93 sułtan umacniał „islamską ideologię państwową”. Od 1994 pojawiają się nieśmiałe oznaki reformowania monarchii. Działalność opozycji politycznej jest słaba, rozwój gospodarczy sprawił bowiem, że jest ono jednym z najbogatszych pod względem dochodu na 1 mieszkańców państw świata, ma dobrze rozwinięty system opieki socjalnej, rozbudowany rządowy program emerytalny, szeroko dostępną opiekę zdrowotną, powszechne i bezpłatne szkolnictwo podstawowe, a społeczeństwo nie płaci podatków. W 2004 została wznowiona działalność parlamentu, liczącego 21 członków. We IX 2004 sułtan podpisał poprawkę do konstytucji, przewidującą bezpośrednie wybory 15 członków nowej Rady Ustawodawczej.