August
 
Encyklopedia PWN
August, Caius Octavius, Caius Iulius Caesar, Imperator Caesar Augustus, pot. Oktawian, założyciel dynastii julijsko-klaudyjskiej, ur. 63 r. p.n.e., Rzym, zm. 14 r. n.e., Nola,
pierwszy cesarz rzymski.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 63 r. p.n.e. w Rzymie. Był synem Caiusa Octaviusa, pierwszego senatora w swoim rodzie, i Atii, siostrzenicy Cezara. Jego ojciec zmarł, gdy August miał 4 lata. Wraz z siostrą Oktawią był traktowany przez Cezara, po śmierci jego córki Julii, jak najbliższa rodzina. Po raz pierwszy zwrócił na siebie uwagę publiczną (gdy miał 12 lat), wygłaszając mowę na pogrzebie swej babki Julii. W 47 r. został wybrany do kolegium pontyfików. W 45 r. towarzyszył Cezarowi w Hiszpanii w kampanii przeciw synom Pompejusza. W 44 r. na mocy testamentu został adoptowany przez Cezara i — wbrew oporowi najbliższych, w tym matki — przyjął dziedzictwo, przybierając nazwisko Caius Iulius Caesar.
Przeciwnik Marka Antoniusza
Poróżniony z konsulem Markiem Antoniuszem o sumy należne mu jako główniemu spadkobiercy Cezara, zaczął werbować jego weteranów pod hasłem pomsty za idy marcowe, otwarcie występując przeciw konsulowi, który wzdragał się ścigać morderców Cezara z obawy przed rozpętaniem nowej wojny domowej. Gdy Antoniusz ściągnął do Italii legiony z Macedonii do walki z Decimusem Iuniusem Brutusem, drugi z nich pozyskał pieniędzmi i legendą imienia Cezara. Zaślepienie polityczne republikanów, widzących w Auguście wygodne narzędzie do rozprawy z Antoniuszem, sprawiło, że 7 I 43 r. na wniosek Cycerona uchwała senatu zalegalizowała jego bunt przeciw legalnej władzy, przyznając mu wraz z komendą nad zebranym przez siebie wojskiem imperium propretora i powierzając dowództwo przeciw Antoniuszowi u boku konsulów; po śmierci konsulów w zwycięskiej bitwie pod Mutiną (43 r.) cała armia walcząca z Antoniuszem uznała Augusta za wodza; z jej poparciem zerwał z senatem i zdobywszy konsulat wraz z kuzynem, Quintusem Pediusem, doprowadził do zaocznego skazania na śmierć morderców Cezara, a następnie zawarł porozumienie z Antoniuszem i drugim wodzem cezarian, Lepidusem; 27 XI 43 r. wszyscy trzej zostali ogłoszeni „triumwirami dla uporządkowania rzeczypospolitej”, o nieograniczonej władzy na okres pięciu lat (II triumwirat, przedłużony 37 r.). Ich pierwszym posunięciem było ogłoszenie Cezara bogiem (łaciński divus Iulius ‘boski Juliusz’), co dało zbliżającej się rozprawie z jego mordercami sankcję religijną, a przy okazji uczyniło jego spadkobiercę, początkowo najsłabszego z partnerów, synem boga (divi filius). W celu sfinansowania wojny triumwirowie ogłosili proskrypcje. W 42 r. August ruszył z Antoniuszem przeciw mordercom Cezara, których rozgromili pod Filippi. Gdy Antoniusz przejmował prowincje wschodnie, August odprowadził weteranów do Italii, gdzie miał dać im ziemię; opór wywłaszczonych właścicieli, po których stronie stanął konsul Lucjusz Antoniusz, brat Marka, doprowadził do tzw. wojny peruzyńskiej (41–40 r.); zwycięstwo, umożliwione biernością zdezorientowanych legatów Antoniusza, uczyniło Augusta panem nie tylko Italii, głównie obszaru rekrutacji żołnierzy, ale też Hiszpanii i Gallii oraz wodzem większości legionów; Antoniusz uznał stan rzeczy na mocy układu w Brundisium (40 r.). Ostatnią wspólną akcją z Antoniuszem było pokonanie na Sycylii Sekstusa Pompejusza (36 r.); przy okazji August pozbawił władzy Lepidusa, stając się wyłącznym panem Zachodu; następnie rozpoczął przygotowania do rozprawy z Antoniuszem; okazał się przy tym mistrzem propagandy, skutecznie osłabiając pozycję rywala, w czym pomógł mu związek Antoniusza z królową Egiptu, Kleopatrą VII, powszechnie postrzegany jako zdrada Rzymu. Wojna, która wybuchła 32 r., była oficjalnie wojną z Kleopatrą; po bitwie pod Akcjum (2 IX 31 r.) wojska Antoniusza, opuszczone przez wodza, poddały się Augustowi. Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo (30 r.).
Imperator Caesar Augustus
Dziedzic Cezara stał się jedynym panem imperium, ale, pomny losu przybranego ojca, był zdecydowany rządzić w ramach porządku republikańskiego; nowy system ustrojowy, zwany pryncypatem, rodził się powoli; 27 r. p.n.e. oficjalnie przywrócił republikę, tj. władzę ludu i senatu, składając swe nadzwyczajne uprawienia — głównie władzę nad wojskiem, którą natychmiast otrzymał z powrotem dzięki uchwale senatu dającej mu zarząd prowincji, w których stacjonowały legiony (tzw. prowincje cesarskie). Przybrane wówczas „urzędowe” nazwisko Imperator [‘zwycięski wódz’] Caesar Augustus [‘wywyższony dzięki boskiej pomocy’] stało się oficjalnym tytułem jego następców. W 29–23 r. podstawą władzy Augusta był sprawowany rok po roku konsulat, a od 23 r. — w prowincjach cesarskich imperium prokonsularne, w Rzymie zaś władza trybuna plebejskiego (tribunicia potestas), która pozostała formalnym wyrazem władzy jego następców. Już za czasów Augusta uważano restaurację republiki za komedię; dzisiaj powszechnie liczy się od niej początek cesarstwa; pryncypat nie był jednak zwykłą absolutną monarchią, opierał się bowiem na autentycznym podziale obowiązków (nie władzy – tę dzierżył August) między monarchę a senat, którego uchwały zyskały w praktyce rangę ustaw i który zachował zarząd dawnych prowincji ludu rzymskiego; poza tym cesarz mianował senatorów dowódcami legionów i namiestnikami swoich prowincji (oprócz Egiptu); rolę senatu ograniczała za czasów Augusta rada cesarska, której postanowienia miały rangę uchwał senatu (dopiero jej zniesienie przez Tyberiusza dało senatowi pełnię znaczenia, jakim cieszył się prawie do końca pryncypatu). Inne instytucje republikańskie — zgromadzenia i urzędy — funkcjonowały jak uprzednio, ale pod kontrolą.
Wódz armii rzymskiej
Jako posiadacz imperium prokonsularnego August był naczelnym wodzem armii rzymskiej; rozwiązawszy po bitwie pod Akcjum większość legionów, stworzył armię stałą (służba 20–25 lat), złożoną z obywateli rzymskich (legiony) oraz poddanych i sprzymierzeńców (oddziały posiłkowe), obdarzanych obywatelstwem po zakończeniu służby; do ochrony Rzymu i Italii powołał korpus pretorianów; utworzył stałą flotę wojenną; ustanowił odrębny skarbiec na potrzeby armii; zrezygnował z ekspansji militarnej w Azji. W Europie jego wodzowie dokończyli podboju Hiszpanii, po czym rozpoczęli systematyczny podbój Bałkanów, krajów naddunajskich i Germanii, zahamowany 6 r. n.e. wskutek powstania w Panonii i definitywnie przerwany z powodu klęski w Lesie Teutoburskim (9 r. n.e.), w wyniku której utracono Germanię między Renem a Łabą; wg niepewnej tradycji August miał wezwać swych następców, by zadowolili się osiągniętymi przezeń granicami imperium.
Najwyższy kapłan, mecenas literatury
Jako jedyny posiadacz imperium i członek wszystkich kolegiów kapłańskich od początku jedynowładztwa kontrolował religię państwową; najwyższy kapłan (pontifex maximus) po śmierci Lepidusa (12 r. p.n.e.), odnowiciel kultu publicznego i instytucji religijnej wspólnoty rzymskiej — w samym mieście odbudował około stu świątyń, przywrócił wiele zapomnianych kultów, rytuałów i kapłaństw, nieraz głęboko je modyfikując (m.in. ludi saeculares, igrzyska na odnowienie wieku); twórca tego, co nieprecyzyjnie nazywa się kultem cesarzy, tj. wyrażania wyjątkowego statusu Rzymu, jego władcy i (ewentualnie) rodziny takowego, w tradycyjnych formach religijnych; usiłował przywrócić dawne obyczaje: przeprowadził czystkę senatu i ekwitów — nie tyle politycznych, co pod kątem tradycyjnej moralności, usuwając „niegodnych”; ustawami i osobistym wyróżnieniem propagował (bezskutecznie) wielodzietność wśród obywateli, zwłaszcza senatorów; zreorganizował skarbowość i uzdrowił pieniądz rzymski; kontynuował administracyjne i sądownicze reformy Cezara, a także jego akcję kolonizacyjną, zarówno w Italii, jak i w prowincjach. Był mecenasem literatury, która w poezji osiągnęła za jego czasów szczyt rozwoju (Horacy, Owidiusz), namówił Wergiliusza do napisania narodowego eposu Rzymian, Eneidy.
Desygnowanie następcy
Jako ten, który położył kres wojnom domowym i rozpoczął erę pokoju i dobrobytu, August cieszył się entuzjastycznym poparciem obywateli; praktycznie tylko w senacie znaleźć można było opozycjonistów, ale i oni nie myśleli poważnie o autentycznej restauracji republiki; natomiast problematyczne było, wobec personalnego charakteru władzy Augusta, następstwo po nim. W 23 r., w obliczu ciężkiej choroby, ogłosił swym następcą najbliższego przyjaciela i współpracownika (od 21 roku również zięcia), Marka Agryppę, zrównując jego władzę z własną (23 r. — imperium prokonsularne, 18 r. — tribunicia potestas); przyznanie tych godności stało się odtąd oficjalnym sposobem desygnowania dziedziców władzy cesarskiej; po śmierci Agryppy August adoptował jego synów (własnych wnuków), a zarazem synów swej jedynej córki Julii, Gajusa i Lucjusza; po ich przedwczesnej śmierci (4 r. n.e.) adoptował pasierba Tyberiusza, który – obdarzony władzą trybuna i imperium prokonsularnym – bez przeszkód objął po nim władzę. W testamencie, sporządzonym na rok przed śmiercią, August zamieścił sprawozdanie ze swej działalności publicznej; dokument ten, tzw. Res gestae divi Augusti [‘czyny boskiego Augusta’], arcydzieło autopropagandy, a zarazem klucz do ideologii nowego reżimu, zachowało się w kilku kopiach, z których najpełniejszą jest Monumentum Ancyranum ze świątyni Romy i Augusta w Ankyrze (obecnie Ankara). August zmarł 14 r.n.e. w Noli.
zgłoś uwagę
Ilustracje
August fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
August z Prima Porta, fragment posągu fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rimini, łuk Augusta (Włochy) fot. L. Adamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pula, renesansowy ratusz i świątynia Augusta fot. K. Skośkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia