Kleopatra VII

Kleopatra VII, z dynastii Ptolomeuszów, ur. 69 r. p.n.e., zm. 12 VIII 30 r. p.n.e.,

królowa Egiptu, panowała 51–31 r. p.n.e.

Urodziła się 69 r. p.n.e. Była córką Ptolemeusza XII zw. Auletosem i nieznanej z imienia kobiety; miała czworo rodzeństwa: Berenikę IV, której matką była królowa Kleopatra VI Tryfena, oraz Ptolemeusza XIII, Ptolemeusza XIV i Arsinoe IV. W 58 r. Ptolemeusz XII po aneksji Cypru przez Rzym został wygnany, a władzę w Aleksandrii objęła Berenika IV, początkowo wspólnie z matką, a potem z mężem Archelaosem; dzięki pomocy rzymskich legionów 55 r. Ptolemeusz XII odzyskał władzę i kazał zabić zbuntowaną córkę.

Początek panowania

Po śmierci ojca 51 r. tron przypadł Kleopatrze, która zgodnie z tradycją dynastyczną poślubiła 10-letniego brata Ptolemeusza XIII; w następnym roku powstało przeciwne rządom Kleopatry stronnictwo pod przywództwem eunucha Poteinosa (nauczyciela króla) i Achillasa (dowódcy wojsk egipskich); obawiając się, że zostanie zamordowana, 48 r. uciekła do Palestyny, a władzę w imieniu Ptolemeusza XIII objęli Poteinos i Achillas. Niebawem obaj zdecydowali się zabić Pompejusza Wielkiego, który, uciekając przed Juliuszem Cezarem, dotarł do Egiptu.

U boku Cezara

Kiedy Cezar przybył do Aleksandrii, Kleopatra postanowiła prosić go o pomoc; Cezar, którego oczarowała, przywrócił jej wspólne rządy z Ptolemeuszem XIII. Wówczas Poteinos podburzył przeciwko Cezarowi i Kleopatrze ludność Aleksandrii oraz wojska egipskie, co zapoczątkowało tzw. wojnę aleksandryjską; do powstańców przyłączyli się Ptolemeusz XIII i Arsinoe IV; w walkach, z których zwycięsko wyszedł Cezar, zginęli Ptolemeusz XIII, Poteinos i Achillas, Arsinoe IV zaś dostała się do niewoli. Kleopatra utrzymała pełnię władzy, choć tytularnym królem został jej młodszy brat i mąż Ptolemeusz XIV. W 47 r. Cezar wrócił do Rzymu; po jego wyjeździe Kleopatra urodziła syna, Ptolemeusza XV, nazwanego przez mieszkańców Aleksandrii Cezarionem. W 46 r. razem z mężem i dzieckiem wyjechała do Rzymu, gdzie przebywała do zabójstwa Cezara 44 r.; po powrocie do Aleksandrii kazała zabić Ptolemeusza XIV, gdyż przy nim mogło powstać wrogie jej stronnictwo.

U boku Antoniusza

W 42 r. protektorem i kochankiem Kleopatry został Marek Antoniusz, któremu w wyniku układu z Oktawianem Augustem przypadły rządy we wschodnich posiadłościach Rzymu; tego samego roku na prośbę Kleopatry kazał zabić Arsinoe IV, zesłaną przez Cezara do Efezu, a 40 r., po urodzeniu się ich dzieci: bliźniąt Aleksandra Heliosa i Kleopatry Selene, przywrócił jej władzę nad Cyprem. Jeszcze 40 r. Antoniusz wyjechał do Italii na wojnę z Oktawianem, do której, dzięki pośrednictwu wpływowych polityków rzymskich, wówczas nie doszło. W 37 r. wrócił do Antiochii, dokąd przyjechała także Kleopatra; tam 36 r. urodziło się ich trzecie dziecko — Ptolemeusz Filadelfos; po nieudanej wyprawie Antoniusza przeciwko Partom (także 36 r.) wrócili do Aleksandrii. W 34 r. w tamtejszym Gimnazjonie Antoniusz uznał władzę Kleopatry (odtąd „królowej królów”) i Ptolemeusza XV Cezariona na wschodzie, zhellenizowanych ziemiach państwa rzymskiego; pogorszyło to jego relacje z Oktawianem, który rozpoczął kampanię propagandową przeciwko Kleopatrze i Antoniuszowi (kulminacją tych działań było ogłoszenie testamentu Antoniusza wykradzionego ze świątyni Westy, w którym m.in. potwierdzał ustalenia z 34 r.). W 32 r. rozpoczęła się wojna domowa; o jej wyniku przesądziła bitwa morska u przylądka Akcjum (2 IX 31 r.), w trakcie której Antoniusz miał opuścić własną flotę i odpłynąć za galerą Kleopatry do Egiptu. Wojska Oktawiana weszły do Aleksandrii 1 VIII 30 r. i tego dnia Antoniusz popełnił samobójstwo; Kleopatra targnęła się na swoje życie 12 VIII; Cezarion został zabity na polecenie Oktawiana, ale dzieci Antoniusza i Kleopatry przeżyły.

Mit Kleopatry

W dziełach poetów i historyków rzymskich, zwłaszcza z czasów Oktawiana, przeważają negatywne opinie o Kleopatrze; zarzuca się jej destrukcyjny wpływ na Antoniusza. Na ogół nie odmawia jej się urody ani uroku osobistego.

Postać Kleopatry zawsze jednak fascynowała twórców, szczególnie dramaturgów (Antoniusz i Kleopatra W. Szekspira czy Cezar i Kleopatra B. Shawa) i filmowców (zwłaszcza Kleopatra J.L. Mankiewicza z E. Taylor w roli głównej). Zobacz też Antoniusz Marek.

Głowa Kleopatry VII — Altes Museum, Berlin

Głowa Kleopatry VII, Szirszal (Algieria)

Liss Johann, Śmierć Kleopatry, ok. 1622 — Alte Pinakothek, Monachium

Taylor Elizabeth w Kleopatrze