Aleksander II Romanow
 
Encyklopedia PWN
Aleksander II Romanow, ur. 29 IV 1818, Petersburg, zm. 13 III 1881, tamże,
cesarz rosyjski.
Kalendarium
Urodził się 29 IV 1818 w Petersburgu. Był synem Mikołaja I Romanowa i Fryderyki Luizy, córki króla Prus Wilhelma III. Nauczycielem przyszłego władcy był poeta W. Żukowski, ale wychowawcą — ojciec, który wdrażał go (jak wszystkich poddanych) do bezwzględnego posłuszeństwa; dopełnieniem edukacji stała się podróż po Europie (1838); poznał wówczas Maksymilianę Wilhelminę, księżniczkę Hessen-Darmstad, z którą ożenił się 1841.
Reformy
Mikołaj I zmarł 2 III 1855 w trakcie sprowokowanej przez siebie 1853 wojny z Turcją, Wielką Brytanią, Francją i Sardynią, która szybko przybrała obrót niekorzystny dla Rosji. Po objęciu władzy Aleksander II musiał zawrzeć z koalicjantami pokój w Paryżu (30 III 1856), który m.in. uniemożliwiał rosyjskiej flocie wojennej żeglugę po Morzu Czarnym. Przegrana wojna (zwana krymską) skłoniła młodego cara do przeprowadzenia reform; najtrudniejszą, ze względu na niechęć właścicieli ziemskich, była reforma chłopska; trwające od 1857 przygotowania zakończyły się 1861 uwolnieniem chłopów z poddaństwa i przyznaniem im (za wykupem) ziemi pod uprawę. Procesu modernizacji nie wstrzymał wybuch I 1863 powstania w Królestwie Polskim i na Litwie; brutalna rozprawa z powstańcami przysporzyła carowi poparcia w społeczeństwie. W 1863 Aleksander przyznał uniwersytetom pewną autonomię, 1864 wprowadził niezawisłość sądów przysięgłych oraz (nie w całej Rosji) samorząd terytorialny (ziemstwa), a 1874 przystąpił do reformowania armii, m.in. wprowadzając powszechną służbę wojskową. Na połowę lat 60. przypadła wielka zmiana w życiu prywatnym cara — związek z młodziutką Katarzyną Dołgorukową.
Polityka zagraniczna
Na początku 1867 Aleksander zdecydował się na sprzedaż Alaski Stanom Zjednoczonym (za 7,2 mln dolarów), co spotkało się z dość powszechną niechęcią jego poddanych (także Amerykanie nie byli zadowoleni wówczas z tego nabytku). W V 1867 pojechał na wystawę światową do Paryża, by omówić z Napoleonem III sprawę przymierza antypruskiego; pobyt we Francji zakłócił zamach na niego w Lasku Bulońskim (nieudany) dokonany przez polskiego powstańca (z 1863) A. Berezowskiego; rozgoryczony car zdecydował się na sojusz z Prusami. Po klęsce Francji 1870 Rosja uznała za niebyły traktat paryski z 1856 i uzyskała zgodę Wielkiej Brytanii na powrót swojej floty wojennej na Morze Czarne. W 1877 Aleksander II wypowiedział wojnę Turcji, co spotkało się z poparciem społeczeństwa solidaryzującego się z prawosławną ludnością Bałkanów; po ciężkich bojach o Szipkę i Plewnę wojska rosyjskie I 1878 zatrzymały się nad Morzem Marmara; Turcja musiała prosić o zawieszenie broni; interwencja mocarstw, zwłaszcza Wiekiej Brytanii, nie pozwoliła w pełni wykorzystać zwycięstwa militarnego i prestiż cara znacznie podupadł.
Wyrok Narodnej Woli
Reformy Aleksandra, szczególnie chłopską, uznali za niewystarczające narodnicy, wśród których przeważali studenci; 4 IV 1866 jeden z nich — M. Karakozow, usiłował go zastrzelić. W 1874 narodnicy przystąpili do masowej akcji agitacyjnej wśród chłopów, która jednak nie spotkała się z przychylnym odzewem. Po dwóch latach najbardziej radykalni z nich założyli tajną organizację Ziemia i Wola, która uznała terror za narzędzie walki rewolucyjnej. 14 IV 1879 strzelał do cara narodnik A. Sołowjow; po tym zamachu z Ziemi i Woli wyodrębniła się terrorystyczna organizacja Narodna Wola, która VIII 1879 wydała na Aleksandra wyrok śmierci; już 19 XI 1879 zamachowcy wysadzili pod Moskwą w powietrze pociąg, którym, jak sądzili, monarcha miał wracać z Krymu. Po niepowodzeniu tego zamachu Narodna Wola przyjęła ofertę stolarza S. Chałturina, zatrudnionego w Pałacu Zimowym, że wysadzi on w powietrze jadalnię, kiedy car będzie jadł posiłek; przez kilka miesięcy spiskowiec wnosił do sutereny w pałacu, gdzie mieszkał, dynamit (ok. 120 kg); ładunek został zdetonowany 17 II 1880 w czasie uroczystego śniadania, ale i tym razem car ocalał. Pod wrażeniem zamachu Aleksander powołał do walki z terrorystami Najwyższą Komisję Zarządzającą z generałem M. Lorisem-Mielikowem na czele; udało mu się schwytać większość osób z kierownictwa Narodnej Woli oraz pewnymi ustępstwami uspokoić atmosferę na uniwersytetach. 22 V 1880 zmarła carowa, a 6 VII 1880 Aleksander II wziął tajny ślub z K. Dołgorukową.
Ostatni zamach
W VIII 1880 car zlikwidował Najwyższą Komisję Zarządzającą oraz cieszący się złą sławą III Oddział Kancelarii Osobistej (tajną policję polityczną), powierzając kierownictwo Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Lorisowi-Mielikowowi i wyjechał na Krym, by przygotować projekt konstytucji; po powrocie powołał Radę Nadzwyczajną, by ustosunkowała się do projektu; prace nad konstytucją przerwał kolejny, tym razem udany zamach Narodnej Woli. 13 III 1881 na jadącą wzdłuż Kanału Jekatierińskiego karocę z carem rzucił bombę M. Rysakow; pojazd został uszkodzony, ale Aleksander, który nie został ranny, wysiadł i skierował się w stronę rannych żołnierzy eskorty; wtedy bombę rzucił drugi zamachowiec — Polak I. Hryniewiecki; wybuch poważnie zranił cara, który zmarł wkrótce po przywiezieniu do Pałacu Zimowego.
Aleksander, mimo krytyki ze strony konserwatywnej części społeczeństwa, przeprowadził wiele reform, które zmodernizowały Rosję.
Aleksander III, jego syn i następca, będzie naśladował swojego dziadka — despotę Mikołaja I.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Powstanie styczniowe, masakra na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, 27 II 1862fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wojna rosyjsko-turecka 1877–78. Zdobycie Plewen przez Rosjan, 10 XII 1877, litografia — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia