zeolity

zeolity

[gr.],

grupa minerałów, uwodnione glinokrzemiany przestrzenne sodu i wapnia, rzadziej baru, strontu, potasu, magnezu i manganu;

cechą charakterystyczną ich struktury jest istnienie w sieci krystal. dużych wolnych przestrzeni, tworzących system otwartych kanalików, w których występuje woda w postaci cząsteczek H₂O (woda zeolityczna); podczas suszenia z. woda ta może być z nich stopniowo usuwana bez zmiany struktury kryształów; zmianie ulegają tylko niektóre ich właściwości fiz. (zwykle mętnieją); woda może być ponownie pochłonięta przez z. w poprzedniej ilości lub zastąpiona przez inne ciecze lub gazy, których cząsteczki mają zbliżoną wielkość do cząsteczek wody. Do z. należą gł.:

chabazyt (Ca,Na)₂[Al₃Si₉O₂₄] · 9H₂O,

desmin Ca[Al₂Si₇O₁₈] · 7H₂O,

harmotom Ba[Al₂Si₆O₁₆] · 6H₂O,

heulandyt Ca[Al₂Si₇O₁₈] · 6H₂O,

natrolit Na₂[Al₂Si₃O₁₀] · 2H₂O,

filipsyt KCa[Al₃Si₅O₁₆] · 6H₂O.

Krystalizują w układach: jednoskośnym, rzadziej rombowym lub trygonalnym; bezb. lub białe, żółtawe, czerwonawe, różowe, zielonawe; odznaczają się dużą zdolnością wymiany kationów (jonity). Powstają gł. jako utwory hydrotermalne (najczęściej występują w szczelinach i pustych przestrzeniach wśród skał wylewnych, np. bazaltów) lub jako produkty przeobrażenia skaleni i skalenoidów; niekiedy znajdują się też wśród współcz. osadów oceanicznych. W Polsce występują na Dolnym Śląsku, w okolicach Krakowa i w Pieninach. Z. (także otrzymywane sztucznie, często nie mające odpowiedników naturalnych) są używane gł. do zmiękczania twardych wód i do rozdzielania substancji w mieszaninach gazów i w roztworach jako sita molekularne; z. są stosowane także jako nośniki katalizatorów, a po modyfikacji chem. — jako katalizatory.