Aleksandria

Aleksandria, Al-Iskandariyyah,

m. w Egipcie, na mierzei oddzielającej przybrzeżne jezioro Marjut od M. Śródziemnego, na zachodnim skraju delty Nilu;

w granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 289 km²; drugie po Kairze pod względem liczby mieszkańców i znaczenia gospodarczego miasto kraju; duży port handlowy (zwłaszcza wywóz bawełny); rafinerie ropy naftowej, hutnictwo żelaza, przemysł elektromaszynowy, spożywczy, lekki, papierniczy, cementowy; rzemiosło artystyczne; węzeł kolejowy i drogowy, międzynarodowy port lotniczy; uniwersytet państwowy (założony 1942), liczne instytuty naukowe; muzeum grecko-rzymskie (założone 1892); ważny ośrodek turystyczny; wzdłuż wybrzeża kąpieliska (piaszczyste plaże). Miasto rozciągnięte na ok. 30 km; w starej części równolegle biegnące aleje są przecięte ulicami pod kątem prostym (schemat szachownicy); w południowo-zachodniej części nowoczesne dzielnice mieszkaniowe; liczne parki.

Historia.

Założone na przełomie 332 i 331 p.n.e. przez Aleksandra III Wielkiego, od 311 stolica Egiptu Ptolemeuszów, w tym okresie największe miasto śródziemnomorskie i port handlowy; jeden z najważniejszych hellenistycznych ośrodek życia umysłowego i kulturalnego; powstał tu słynny instytut naukowy Muzeum Aleksandryjskie i największa w starożytności Biblioteka Aleksandryjska; w Aleksandrii działali m.in.: Euklides, Eratostenes z Cyreny, Arystarch z Samos, Kallimach, Teokryt; liczna kolonia żydowska (Septuaginta; Filon z Aleksandrii); w okresie rzymskim stolica prowincji egipskiej (drugie co do wielkości miasto imperium) licząca za cesarza Oktawiana Augusta ok. 1 mln mieszkańców; w III i IV w. n.e. zaburzenia wewnętrznego na tle narodowościowym i gospodarczego, walki między chrześcijanami i wyznawcami greckimi i egipskich kultów; w IV w. zwyciężyło chrześcijaństwo; Aleksandria była siedzibą patriarchów: melchickiego, koptyjskiego i aleksandryjskiego oraz ośrodek nauk teologiznych i egzegezy biblijnej (Atanazy Wielki, Klemens z Aleksandrii, Orygenes, Dionizy Aleksandryjski); za rządów bizantyjskich siedziba władz i ważny ośrodek handlowy; od 642 w rękach Arabów, od 1517 — Turków, straciła znaczenie; po otwarciu Kanału Sueskiego (1869) nowy okres rozwoju; podczas II wojny światowej baza brytyjska floty wojennej (do 1946).

Zabytki.

U wejścia do portu wschodniego na małym półwyspie (w starożytności wyspa) fort Kajtbaj (XV w.), zbudowanej na miejscu latarni morskiej Faros (1326 zniszczonej przez trzęsienie ziemi); fragmenty zabudowy starożytnej (odsłaniane od 2. połowie XIX w.); najważniejsze: Serapeum (1. połowie III w. p.n.e.), tzw. kolumna Pompejusza, rzymskiej termy z budowlą teatralną (odkryte przez Polską Stację Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w Kairze), późnoantyczna cysterna An-Nabih (podziemny zbiornik na wodę) o 3 kondygnacjach; wykute w skale nekropole greckie (m.in. Szatbi, Mustafa Pasza, Anfuszi) i rzymskie katakumby (m.in. na Kom as-Szukafa); meczety (XVII–XIX w.).

Aleksandria, tzw. Kolumna Pompejusza przed Serapeum, 1. poł. III w. p.n.e. (Egipt)