transcendentalnego

Encyklopedia PWN

[gr. antíthesis ‘przeciwstawienie’],

filoz. twierdzenie przeciwstawne tezie; pojęcie dialektyki transcendentalnej I. Kanta; drugi człon dialektycznej triady G.W.F. Hegla.

autonomia

[gr., ‘samorząd’],

filoz., socjol., teol. Autonomia to niezawisłość woli lub sumienia wykluczająca zależność od determinującego wpływu oddziałujących „z zewnątrz” (zatem heteronomicznych) czynników empirycznych, mających źródło w różnie ujmowanym prawodawstwie Bożym (teonomia) albo pochodzących od jakiegokolwiek autorytetu lub władcy (np. polityczna). W rozumieniu mocniejszym autonomia oznacza możliwość ustanawiania przez podmiot moralny własnych reguł postępowania, przeciwstawianych zarówno empirycznej heteronomii, jak i teonomii; jest traktowana jako centralna kategoria uzasadniająca próby budowania moralności bez etyki przez osoby odpowiedzialne, bo korzystające z autonomii (jak w koncepcjach „moralności ponowoczesnej”, np. u Z. Baumana). W ujęciu słabszym autonomia jest kojarzona nie tyle z wolą, co z sumieniem (lub rozumem praktycznym) podmiotu moralnego, który może samodzielnie ustalać reguły postępowania albo na zasadzie wolności, albo przez uzgodnienie przyrodzonych skłonności i niesprzecznych z nimi obowiązków, odkrywanych raczej niż konstytuowanych przez rozum praktyczny.

cogito

[łac.],

filoz. skrót sformułowania R. Descartes’a cogito ergo sum [‘myślę, więc jestem’] z Rozprawy o metodzie;

Coreth

[kọret]

Emmerich, ur. 10 VIII 1919, Raabs an der Thaya, zm. 1 IX 2006, Innsbruck,

austr. filozof, jezuita;

coś,

filoz. w metafizyce cokolwiek, jakikolwiek byt, którego treść formalna i materialna nie są w żaden sposób określone;

Dywan,

egipskie ugrupowanie poet., powstałe 1919;

Encyklopedie i leksykony PWN – zobacz ofertę >>