imperatywem praktycznym

Encyklopedia PWN

[łac. imperativus ‘rozkazujący’, gr. katēgerikós ‘orzekający, stwierdzający’],

naczelna zasada etyki I. Kanta o charakterze formalnym, bezwarunkowy nakaz moralny głoszący: „postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś chcieć, aby była prawem powszechnym”;

imperatyw hipotetyczny

[łac. imperativus ‘rozkazujący’, gr. hypothetikós ‘przypuszczalny’],

w etyce I. Kanta (Krytyka praktycznego rozumu) nakaz warunkowy, przeciwstawny imperatywowi kategorycznemu, określający konieczne i wystarczające środki do osiągnięcia zamierzonych celów („Jeżeli chcesz osiągnąć to a to, powinieneś postępować tak a tak”);

autonomia

[gr., ‘samorząd’],

filoz., socjol., teol. Autonomia to niezawisłość woli lub sumienia wykluczająca zależność od determinującego wpływu oddziałujących „z zewnątrz” (zatem heteronomicznych) czynników empirycznych, mających źródło w różnie ujmowanym prawodawstwie Bożym (teonomia) albo pochodzących od jakiegokolwiek autorytetu lub władcy (np. polityczna). W rozumieniu mocniejszym autonomia oznacza możliwość ustanawiania przez podmiot moralny własnych reguł postępowania, przeciwstawianych zarówno empirycznej heteronomii, jak i teonomii; jest traktowana jako centralna kategoria uzasadniająca próby budowania moralności bez etyki przez osoby odpowiedzialne, bo korzystające z autonomii (jak w koncepcjach „moralności ponowoczesnej”, np. u Z. Baumana). W ujęciu słabszym autonomia jest kojarzona nie tyle z wolą, co z sumieniem (lub rozumem praktycznym) podmiotu moralnego, który może samodzielnie ustalać reguły postępowania albo na zasadzie wolności, albo przez uzgodnienie przyrodzonych skłonności i niesprzecznych z nimi obowiązków, odkrywanych raczej niż konstytuowanych przez rozum praktyczny.

Kant Immanuel Wymowa