transplantacja
zabieg przeniesienia komórek (np. szpiku), tkanek (np. skóry) bądź narządów (np. serca, nerek) w obrębie jednego organizmu lub między dwoma organizmami;
[łac. transplantare ‘szczepić’, ‘przesadzać’],
przeszczepianie,
transplantacja
Encyklopedia PWN
przed transplantacją, zgodnie z zasadami transplantologii, dobiera się odpowiedniego dawcę i biorcę, dających możliwość przyjęcia się przeszczepu (jego tolerancji), oraz dokonuje badań bakteriologicznych i wirusologicznych dawcy w celu wykluczenia możliwości przeniesienia, wraz z narządem, groźnego dla życia biorcy zakażenia; pobrany do transplantacji narząd, niezależnie od rodzaju dawcy (żywego lub ze zwłok), po wypłukaniu i oziębieniu do temperatury ok. 4°C oraz sterylnym zapakowaniu może być przechowywany od kilku godzin (serce, wątroba, trzustka) lub nawet do kilkudziesięciu (nerka). Narząd przeszczepiany może być umieszczony w organizmie biorcy w miejsce narządu chorego, po jego usunięciu (wątroba, serce), lub w innym miejscu, bez konieczności usuwania narządu biorcy (nerka, trzustka). Tylko przeszczepy od osób identycznych genetycznie nie są odrzucane; pozostałe mogą być odrzucane: już podczas operacji — odrzucenie nadostre (nieodwracalne); w różnym okresie po zabiegu (zwykle w ciągu pierwszych miesięcy) — odrzucenie ostre, które najczęściej jest odwracalne za pomocą intensywnego leczenia, czasami może jednak być przyczyną utraty przeszczepu, a nawet życia; w różnym czasie po zabiegu może nastąpić też odrzucenie przewlekłe (nieodwracalne); mechanizmy te są typowe dla przeszczepów narządowych; natomiast przy przeszczepie szpiku komórki układu odpornościowego szpiku, które po zadomowieniu zaczynają reagować z organizmem biorcy, mogą go niszczyć; powstały stan nazywa się chorobą przeszczep kontra gospodarz (GvH reakcja), podczas gdy odrzucenie przeszczepu narządowego można nazwać gospodarz kontra przeszczep; przeszczepy takich tkanek, jak kość, opona twarda, rogówka, które jako tkanki bardzo słabo immunogenne nie wywołują odpowiedzi immunologicznej, są zwane przeszczepami biostatycznymi. W celu wywołania tolerancji na przeszczep są stosowane leki immunosupresyjne, np.: glikokortykoidy, azatiopryna, cyklosporyna; lekami uzupełniającymi są przeciwciała skierowane przeciwko różnym molekułom powierzchniowym na limfocytach. Ponieważ leki te są białkami, przy dłuższym stosowaniu niż 10–14 dni powodują reakcje uczuleniowe, zmniejszają też odporność na zakażenie; są one stosowane głównie do leczenia ostrego odrzucania przeszczepu lub w okresie bezpośrednio po transplantacji, by ułatwić tolerancję przeszczepu.
W dobrym ośrodku transplantacyjnym szansa życia chorego z czynnym przeszczepem (nerki, serca lub wątroby) przez rok wynosi ponad 80%, a połowa chorych powinna żyć z czynnym przeszczepem ponad 10 lat. Najlepsze wyniki uzyskuje się u chorych z bardzo dobrze dobranym przeszczepem, pobranym z osób żywych, o krótkim czasie niedokrwienia, przy pierwszej transplantacji. Obecnie w Polsce nerki są przeszczepiane w 16 ośrodkach w: Warszawie (AM, Centrum Zdrowia Dziecka, Szpital MSW), Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Lublinie, Szczecinie, Zabrzu — najwięcej zabiegów (ponad 3000) wykonano w AM w Warszawie; transplantacje serca są wykonywane w Zabrzu, Krakowie, Warszawie (Instytut Kardiologi i Szpital MSW), trzustki — w Warszawie; próby przeszczepienia wątroby podejmowano w kilku ośrodkach, największą liczbę transplantacji z wieloletnim przeżyciem biorców wykonano w AM w Warszawie i Centrum Zdrowia Dziecka tamże, w którym są przeszczepiane fragmenty wątroby pobrane od rodziców biorców.
