wojny kolonii hiszpańskich o niepodległość
 
Encyklopedia PWN
wojny kolonii hiszpańskich o niepodległość 1810–25,
walki krajów Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej przeciwko panowaniu kolonialnemu Hiszpanii.
Ich geneza wiązała się z narastającymi od 2. połowy XVIII w. sprzecznościami, głównie gospodarczymi i społecznymi, między koloniami a metropolią, zwłaszcza między zamożnymi Kreolami i Metysami a Hiszpanami (tzw. półwyspiarzami); wyrazem tych sprzeczności były konspiracje, powstania i spiski antyhiszpańskie w koloniach; bunt kolonii nasilił się m.in. pod wpływem rewolucji amerykańskiej i francuskiej oraz ideologii oświeceniowej; działalność antyhiszpańską wspierała, finansowała, a nawet organizowała Wielka Brytania, chcąc zająć w Ameryce miejsce Hiszpanii; bodźcem do walki stała się również rewolucja murzyńska we francuskiej kolonii Saint-Domingue, w której wyniku 1804 powstało niepodległe państwo Haiti. Bezpośrednią przyczyną wojen stały się wydarzenia europejskie, a zwłaszcza upadek Hiszpanii w okresie wojen napoleońskich, który stworzył koloniom dogodną sytuację do zerwania zależności. Inspiratorami wojen, organizatorami i dowódcami armii wyzwoleńczych (zwanymi Wyzwolicielami, hiszpańskie Libertadores) byli wykształceni Kreole, m.in. M. Belgrano, S. Bolívar, F. de Miranda, A. Nariño, B. O’Higgins, J. de San Martín, A. de Santa Cruz, A.J. de Sucre; osobny nurt walki, zwalczany przez Kreoli jako zbyt radykalny, stanowiła antyhiszpańska guerrilla indiańsko-metyska; w Meksyku na jej czele stali: ksiądz M. Hidalgo y Costilla i J.M. Morelos y Pavón.
Wojny rozpoczęły się 1810 w całej hiszpańskiej Ameryce: w Nowej Hiszpanii, Nowej Granadzie, La Placie i Peru; władzę hiszpańskich wicekrólów zastąpiły początkowo lokalne junty powstańcze, które proklamowały niepodległość poszczególnych krajów; do 1815 Hiszpania utrzymała jednak przewagę militarną, wspierana przez rojalistów, i przywróciła swoje panowanie; w dalszej fazie wojen najbardziej intensywne walki toczyły się w Meksyku, Chile, Kolumbii, Wenezueli, Ekwadorze i Peru; sukcesem zakończyły się kampanie wyzwoleńcze San Martína i O’Higginsa w Chile (1817–18), San Martína w Peru (1820–22), Bolívara, Sucrego i Santa Cruza w Wenezueli, Kolumbii i Ekwadorze (1817–22), Sucrego w Peru i Boliwii (1824–25); decydujące bitwy stoczono pod Chacabuco (1817) i Maipú (1818) w Chile, pod Boyacá (1819) w Kolumbii, pod Carabobo (1821) w Wenezueli, pod Pichincha (1822) w Ekwadorze i pod Junín (1824) w Peru; zwycięstwo Sucrego pod Ayacucho (1824) w Peru przypieczętowało klęskę Hiszpanów; 1826 padły ostatnie punkty oporu rojalistów: Chiloé (w Chile) i Callao (w Peru).
W wyniku wojen przed końcem lat 20. XIX w. ukształtowały się główne elementy mapy politycznej Ameryki Łacińskiej, które przetrwały do początków XX w.: powstało 7 niepodległych państw o republikańskiej przeważnie formie rządów (wyjątek krótko stanowił Meksyk) i 2 federacje (Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej, Wielka Kolumbia), które wkrótce rozpadły się, tworząc 8 nowych republik.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia