tor

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

tor, Th, thorium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 90;

Symbol: Th

Nazwa łacińska: Thorium

Liczba atomowa: 90

Pierwiastek promieniotwórczy: tak

Odkrycie: 1828

Odkrywca: Berzelius Jöns Jacob

promieniotwórczy, liczba masowa najtrwalszego izotopu wynosi 232 (czas połowicznego rozpadu T_1/2 = 1,41 · 10¹⁰ lat); t. należy do rodziny aktynowców; srebrzystobiały, dość miękki, plast. metal; temperatura topnienia 1750°C, temperatura wrzenia ok. 4790°C, gęstość 11,7 g/cm³; odporny na działanie kwasów (roztwarza się w stężonym kwasie solnym i w wodzie król.); spalany w tlenie tworzy ditlenek (toru(IV) tlenek), ThO₂; silnie ogrzany reaguje bezpośrednio z fluorowcami, siarką, azotem; tworzy związki koordynacyjne; stopień utlenienia IV. W przyrodzie występuje w postaci rzadko spotykanych minerałów: torytu i torianitu, oraz w postaci domieszki izomorficznej, np. w monacycie, cyrkonie, apatycie; źródłem t. jest zazwyczaj piasek monacytowy. T. jest stosowany do produkcji anod w lampach rentgenowskich, osłon ochronnych prętów uranowych w reaktorach, tygli laboratoryjnych do pracy w wysokiej temp., jako metal o małej wartości pracy wyjścia i wysokiej wydajności emisji elektronów służy do pokrywania katod wolframowych w lampach elektronowych; jest składnikiem stopów magnezowych poprawiającym ich wytrzymałość mech. i odporność na pełzanie; izotop ²³²Th jest wykorzystywany jako paliwo w tzw. reaktorach powielających do otrzymywania ²³³U (materiał rozszczepialny); fluorek ThF₄ wykorzystuje się w cienkowarstwowych filtrach interferencyjnych; liczne zastosowania znalazł ditlenek toru. T. rozpoczyna jeden z naturalnych szeregów promieniotwórczych (szereg torowy; rodzina promieniotwórcza). Tor odkrył 1828 J.J. Berzelius.