technokratyzm

technokratyzm

[gr. téchnē ‘rzemiosło’, ‘nauka’, kratéō ‘władam’],

zespół koncepcji zakładających powstanie nowego typu władzy ekonomicznej i politycznej, w którym decydującą rolę odgrywaliby wysoko wykwalifikowani specjaliści (technicy, ekonomiści, socjologowie, menedżerowie).

Powstanie teorii technoktatyzmu jest związane z postępem nauk.-techn. i organizacyjnym, zmianami struktury społ.-zaw., pojawianiem się nowych form własności (gł. akcyjna forma kapitału). Intelektualne źródła teorii technoktatyzmu sięgają koncepcji rządów mędrców Platona, Kalliklesa, F. Bacona. Prekursorem technoktatyzmu był C.H. Saint-Simon, który stwierdził, że rządzenie winno być przekazane w ręce uczonych, inżynierów i przemysłowców, czyli „ludzi industrii”. Nowa elita władzy, zw. również technokracją (twórcą terminu był 1919 amer. inżynier W.H. Smyth), miała zastąpić dotychczasowe rządy burżuazji. Rozwiniętą wersję technoktatyzmu przedstawił Th. Veblen. Dostrzegał on zasadniczą sprzeczność między „światem przemysłu” (inżynierowie, technicy, organizatorzy produkcji, administratorzy) a „światem biznesu” (świat wielkich finansistów, monopoli i spekulantów oraz wyrastająca z niego „klasa próżniacza”). Twierdził, że interesy przemysłu są ściśle związane z rozwojem nauki i techniki oraz zaspokojeniem potrzeb całego społeczeństwa, natomiast celem „klasy próżniaczej” jest wykorzystanie przemysłu do osobistego bogacenia się. W związku z tym postulował odsunięcie kapitalistów od wpływu na działalność przedsiębiorstw i przekazanie władzy w ręce „rad techników”, których zadaniem miało być sterowanie efektywnym, racjonalnym i proporcjonalnym wykorzystaniem potencjału produkcyjnego i siły roboczej.

Kolejny okres ewolucji teorii t. wiąże się z pracami T. Carvera, A. Berle’a i G. Meansa oraz J. Burnhama, twórcy menedżeryzmu. W poł. lat 50. XX w. nastąpił dalszy rozwój teorii technoktatyzmu w postaci teorii „nowego społeczeństwa przemysłowego”; termin obejmuje wiele koncepcji polit. i społ.-ekon., do najbardziej znanych należą teorie: „społeczeństwa postindustrialnego” D. Bella, „nowego państwa przemysłowego” J.K. Galbraitha, „społeczeństwa technotronicznego” Z. Brzezińskiego, „poprzemysłowego społeczeństwa programowanego” A. Touraine’a, „społeczeństwa masowej konsumpcji” W.W. Rostowa, „społeczeństwa unaukowionego” H. Schelsky’ego, „społeczeństwa postkapitalistycznego” R. Dahrendorfa, „społeczeństwa aktywnego, postmodernistycznego” A. Etzioniego. Teorie te w różnym stopniu akcentują rolę determinizmu techn. we współcz. życiu społ. i polit. najbardziej rozwiniętych społeczeństw Zachodu, zmiany składu siły roboczej, coraz ściślejsze powiązanie produkcji i techniki z wiedzą teoret., zanikanie konfliktów ideol. (temat rozwinięty przez R. Arona w Końcu wieku ideologii) oraz przekształcanie się gospodarki prywatnokapitalist. w postkapitalist. i postrynkową. Niemal powszechnie przyjmuje się założenie, iż decydującą rolę w kształtowaniu struktur społ. odgrywają takie czynniki, jak: różnice wynikające z miejsca w organizacji pracy, wykształcenia, dostępu do informacji, cech psychicznych jednostki. Zwraca się także uwagę na wzrost znaczenia państwa w społeczeństwach postindustrialnych. Staje się ono nieodłącznym elementem technostruktury, czyli nowego typu organizacji społ. i struktury władzy (ustroju społ. i polit.), jaki ukształtował się w ramach „społeczeństwa postindustrialnego”. Najpełniejszy wykład koncepcji technostruktury sformułował J.K. Galbraith (Społeczeństwo dobrobytu. Państwo przemysłowe, Ekonomia a cele społeczne).