tantal

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

tantal

[łac. < gr.],

Ta, tantalum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 73;

Symbol: Ta

Nazwa łacińska: Tantalum

Liczba atomowa: 73

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 5 — wanadowce

Odkrycie: 1802

Odkrywca: Ekeberg Anders Gustaf

względna masa atomowa 180,9479; t. należy do grupy wanadowców; metal srebrnoszary, twardy, ciągliwy, trudno topliwy; temperatura topnienia 2996°C, temperatura wrzenia 5425 ± 100°C, gęstość 16,654 g/cm³; odporny na działanie czynników atmosferycznych, kwasów (prócz fluorowodorowego) i zasad; w związkach występuje gł. na V (niekiedy na IV, III i II) stopniu utlenienia; w podwyższonej temp. reaguje z tlenem, azotem, wodorem, węglem; ogrzany, spala się i tworzy tlenek tantalu(V) Ta₂O₅ — biały proszek, nierozpuszczalny w wodzie, stapiany z wodorotlenkami lub węglanami litowców — tworzy tantalany(V) (sole kwasu tantalowego) o ogólnym wzorze Me₂O · Ta₂O₆ (gdzie Me — atom metalu jednowartościowego); znane są też związki koordynacyjne t. W przyrodzie występuje rzadko, razem z niobem, gł. w tantalicie (kolumbity). Stosowany jako dodatek stopowy do specjalnych gat. stali nierdzewnej i kwasoodpornej; t. technicznie czysty lub w stopach jest używany do wyrobu narzędzi chirurgicznych, dentystycznych, aparatury chem., przyrządów dla przemysłu włók., lamp elektronowych (do elementów konstrukcyjnych i jako getter) oraz w produkcji części do pieców próżniowych, reaktorów jądr., samolotów, rakiet i statków kosm.; węglik tantalu TaC (b. twardy) jest składnikiem węglików spiekanych; powłoki z węglików i azotków t. podnoszą znacznie twardość i wytrzymałość pokrytych nimi narzędzi i urządzeń; tlenek Ta₂O₅ jest składnikiem szkieł opt. oraz warstw elektroluminescencyjnych; t. i jego związki stosuje się też w technologii materiałów mikroelektronicznych (np. półprzewodnikowe warstwy amorficzne Cu₂₀Ta₈₀, diody półprzewodnikowe Ta-Si-GaAs). Tantal odkrył 1802 A.G. Ekeberg.