przesłanki procesowe

przesłanki procesowe,

stan prawny warunkujący dopuszczalność przeprowadzenia postępowania sądowego;

p.p. dzielą się na dodatnie, tj. okoliczności, które muszą istnieć, aby proces mógł być wszczęty i prowadzony (np. dopuszczalność drogi sądowej), oraz na ujemne (przeszkody procesowe), tj. okoliczności, których zaistnienie czyni proces niedopuszczalnym (np. powaga rzeczy osądzonej).

W pol. procesie karnym do p.p. dodatnich zalicza się: istnienie stron procesowych, karalność czynu, właściwość sądu, istnienie skargi uprawnionego oskarżyciela. Do ujemnych p.p. o charakterze materialnym można zaliczyć: brak ustawowych znamion przestępstwa w czynie oskarżonego lub wystąpienie okoliczności wyłączających przestępny charakter czynu (obrona konieczna, stan wyższej konieczności itp.), społ. szkodliwość czynu jest znikoma oraz niekaralność czynu. Do ujemnych p.p. o charakterze formalnym można w szczególności zaliczyć: wyłączenie podsądności sądom karnym (np. eksterytorialność), brak zezwolenia na ściganie (np. immunitet parlamentarny, który nie wyłącza odpowiedzialności karnej, ale uzależnia ją od spełnienia różnych warunków, gł. od zgody właściwego organu), brak wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej do jego złożenia (gł. od pokrzywdzonego), śmierć oskarżonego, przedawnienie karalności, abolicja, zawisłość sprawy karnej (czyli taki stan prawny sporu, w którym co to tego samego czynu tej samej osoby toczy się wcześniej wszczęte postępowanie). Stwierdzenie braku dodatniej p.p. lub zaistnienie ujemnej p.p. powoduje konieczność udzielenia odmowy wszczęścia postępowania lub umorzenie wszczętego już procesu, które może nastąpić w każdym stadium postępowania karnego. Jednak w razie stwierdzenia, że przyczyną niedopuszczalności procesu jest brak znamion przestępstwa w czynie oskarżonego, na rozprawie sądowej wydaje się wyrok uniewinniający. Od p.p. całego procesu karnego należy odróżnić p.p. poszczególnych stadiów procesu, np. amnestię, która dotyczy tylko postępowania wykonawczego.

W procesie cywilnym p.p. są okolicznościami, od których zaistnienia lub nieistnienia jest uzależniona prawidłowość dokonania czynności procesowej i prawidłowość procesu cywilnego, a w pewnych wypadkach także ważność postępowania cywilnego i istnienie poszczególnych praw procesowych; rozróżnia się p.p. bezwzględne i względne; brak p.p. bezwzględnych powoduje nieważność postępowania; mogą być one dodatnie (np. dopuszczalność drogi sądowej, jurysdykcja krajowa, zdolność sądowa stron, zdolność procesowa stron) i ujemne — ich istnienie stanowi istotną przeszkodę dla prawidłowego postępowania (np. zawiśnięcie sporu, powaga rzeczy osądzonej, skład sądu sprzeczny z przepisami prawa, udział w rozpoznaniu sprawy sędziego podlegającego wyłączeniu z mocy ustawy). Brak p.p. względnych nie powoduje nieważności postępowania, ale inne skutki przewidziane prawem (np. przekazanie sprawy do innego sądu lub nawet odrzucenie pozwu). Do p.p. względnych należą m.in. niewłaściwy tryb postępowania, zapis na sąd polubowny, niezłożenie przez powoda cudzoziemca kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Od p.p. należy odróżnić przesłanki merytoryczne (gł. określone przez prawo materialne), których brak powoduje oddalenie powództwa.