partia polityczna
 
Encyklopedia PWN
partia polityczna,
organizacja społeczna, która powstaje i działa najczęściej na podstawie programu, stanowiącego ideowo-polityczny wyraz aspiracji i interesów grupowych reprezentowanych przez nią odłamów społeczeństwa, zmierzająca do realizacji tego programu w państwie przez zdobycie władzy państwowej, jej zdominowanie lub zdobycie istotnego w niej udziału oraz przez jej sprawowanie lub kontrolę i wywieranie wpływu na ważne politycznie decyzje władz publicznych podejmowane w państwie.
Partie polityczne integrują społeczeństwo lub poszczególne jego odłamy wokół własnych bądź popieranych programów politycznych (funkcja integrująca), wyrażają polityczne, ekonomiczne i społeczne aspiracje reprezentowanych przez siebie lub stanowiących ich zaplecze grup społecznych (funkcja wyrażania interesów i dążeń), współtworzą aparat władzy publicznej w państwie poprzez udział w wyborach i mobilizację polityczno-wyborczą swej bazy społecznej (funkcja mobilizacyjno-wyborcza) oraz w kształtowaniu i obsadzie personalnej władz publicznych.
Partie polityczne powstawały wraz z procesem kształtowania się systemów parlamentarnych. Ich pierwowzorami były kluby parlamentarno-polityczne, skupiające deputowanych w związku z ich uczestnictwem w pracach parlamentarnych lub organizujące poparcie dla parlamentu, dla grup deputowanych o zbliżonej orientacji. W ten sposób w parlamentaryzmie brytyjskim uformowały się ugrupowania torysów (konserwatystów) oraz wigów (liberałów). W XIX w. pojawił się model partii politycznych kształtowanych jako polityczna reprezentacja ruchów społecznych i zawodowych; partie takie powstawały oddolnie, na podstawie organizacji terenowych (niekiedy zakładowych), preferując masowe członkostwo, dyscyplinę wewnętrzną oraz coraz bardziej sformalizowaną strukturę. partie polityczne 2. połowy XIX w. powstawały niezależnie od rytmu wyborów, przekształcały się w trwałe struktury ze względnie ustabilizowanym kierownictwem, mniejszą lub większą dyscypliną członkowską i z programami wybiegającymi w przyszłość. Programy te wyrażały interesy i wartości wyraźnie określonych grup społecznych, etnicznych, a nawet wyznaniowych. W ten sposób powstawały partie chłopskie (agrarne), robotnicze (socjalistyczne), a także znaczna liczba partii tworzonych na podłożu wyznaniowym. Współczesne partie polityczne współpracują ze sobą bądź rywalizują o władzę polityczną w państwie (o udział w jej sprawowaniu). Aktywizują one oraz integrują politycznie odłamy społeczeństwa stanowiące ich zaplecze społeczne, tworzą i propagują swe programy polityczne, partycypują w wyborach organów przedstawicielskich i w obsadzie istotnych politycznych stanowisk w państwie.
Nauka o partiach politycznych systematyzuje je według różnych kryteriów. Ze względu na zasięg społeczny i liczbę członków wyróżnia się zwłaszcza: partie masowe, pośrednie i kadrowe. Ze względu na strukturę wewnętrzną partie mogą różnić się stopniem jej sformalizowania i hierarchiczności oraz znaczeniem dyscypliny wewnątrzpartyjnej w funkcjonowaniu struktur partyjnych. Stosunkowo niski stopień formalizacji struktury wewnętrznej oraz hierarchizacji znamionuje zwłaszcza tzw. partie wyborcze, nastawione głównie na okresową mobilizację swych zwolenników w trakcie kampanii wyborczej i samych wyborów. Związek z orientacjami ideowo-doktrynalnymi pozwala na wyodrębnienie partii nacjonalistycznych (narodowych), konserwatywnych (i neokonserwatywnych), liberalnych (i neoliberalnych), socjalistycznych (socjaldemokratycznych), komunistycznych, faszystowskich (i neofaszystowskich), wyznaniowych (określonej orientacji), agrarnych (ludowych), obrońców środowiska (Zielonych, ekologicznych) a w społecznościach państwowo zależnych i postkolonialnych — partii wyzwoleńczych. Zróżnicowana baza społeczna daje przesłankę do wyróżnienia partii ogólnonarodowych oraz partii poszczególnych warstw społecznych (robotniczych, chłopskich itp.). W bezpośrednim otoczeniu partii politycznych występują częstokroć grupy nacisku, które są jedną z form organizowania ich elektoratu. W odróżnieniu od partii politycznych nie zmierzają do uzyskania stałego udziału w sprawowaniu władzy publicznej; ich dążenia sprowadzają się do wywierania presji na kierunek lub treść działania władz i instytucji publicznych.
Bibliografia
M. Sobolewski Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego, Warszawa 1974;
W. Skrzydło, A. Wojtaszczyk Instytucjonalizacja partii politycznych w państwach demokracji parlamentarnej, Warszawa 1989;
M. Chmaj, W. Sokół, M. Żmigrodzki Teoria partii politycznych, Lublin 1997;
M. DUVERGER Les partis politiques, Paris 1954;
G. SARTORI Parties and Party Systems, New York 1976;
A. Ware Political Parties and Party Systems, Oxford 1996.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia