system partyjny,
układ partii politycznych w danym państwie, zdeterminowany przez przyjęte przez nie i akceptowane reguły rywalizacji lub współdziałania w walce o władzę albo o udział we władzy państwowej, o jej utrzymanie lub kontrolę.
system partyjny
Encyklopedia PWN
We współcz. społeczeństwach istnieją rozmaicie ukształtowane systemy partyjne Ze względu na liczbę partii mających realne szanse zdobycia i utrzymania władzy państw. lub co najmniej udziału we władzy bądź rzeczywistej nad nią kontroli, wyróżnić można 3 gł. typy systemów partyjnych: system jednopartyjny (szanse takie ma tylko jedna partia polit.), system dwupartyjny (szanse te służą — na zasadzie alternatywy — 2 partiom polit.) oraz system wielopartyjny, występujący w wielu odmianach. Systemowi wielopartyjnemu sprzyja ordynacja proporcjonalna, dwupartyjnemu — większościowa.
System jednopartyjny występował przeważnie w państwach totalitarnych oraz w okresach dyktatury porewolucyjnej (np. Włochy pod rządami B. Mussoliniego, Niemcy w okresie hitleryzmu, Korea Północna w okresie Kim Ir Sena, Kuba pod rządami F. Castro).
System dwupartyjny charakteryzuje się ograniczeniem realnej alternatywy polit. do 2 partii rywalizujących programowo i politycznie. Funkcjonuje on w Stanach Zjedn., Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii i in. systemach polit. nawiązujących do bryt. wzorca ustrojowego.
Do najważniejszych odmian systemu wielopartyjnego należą: system dominacji jednej partii politycznej (skala poparcia wyborczego i uzyskana pozycja polit. zapewniają przewagę jednej tylko z wielu działających legalnie i reprezentowanych w parlamencie partii polit., np. system w Meksyku 1929–pocz. lat 90. z dominacją Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej); system wielopartyjności dwublokowej (działające legalnie i reprezentowane w organach przedstawicielskich partie grupują się w 2 względnie trwałe bloki polit.-partyjne, np. system polityczny V Rep. Fr. — partie lewicowe i partie prawicy/centroprawicy); system wielopartyjności rozproszonej (poszczególne partie rywalizują o władzę na zasadzie „każda z każdą”, a tworzone koalicje wyborcze lub powyborcze ograniczają się do krótkotrwałej współpracy taktycznej na warunkach określonych przez aktualną sytuację polit., np. Polska 1922–26, Włochy po II wojnie świat. do lat 90.); system kooperacji wielu partii (gł. partie rywalizują wprawdzie o głosy wyborców, ale po wyborach zawierają koalicję o względnie trwałych regułach współdziałania międzypartyjnego; tworzenie takich koalicji ma charakter stabilny, np. we współcz. Szwajcarii).
Na funkcjonowanie systemów partyjnych wywierają wpływ zjawiska występujące w społ.-polit. otoczeniu działających partii polit.: stratyfikacja społ., stopień aktywizacji polit. poszczególnych grup społ., tradycje hist., zasady ustroju polit. państwa, a często także uwarunkowania sytuacji międzynarodowej. Istotne jest występowanie lub brak tzw. partii antysystemowych, tj. nie akceptujących reguł funkcjonowania danego systemu partyjnego i państw. i dążących do jego radykalnej, często rewolucyjnej zmiany. Ze względu na nierespektowanie zasad rywalizacji czy też współdziałania partii w obrębie systemu partyjnego partie te nie powinny być traktowane jako integralny element określonego systemu partyjnego, co nie oznacza automatycznie niedostrzegania ich istnienia oraz istotnego niekiedy wpływu na kształt życia polit. w państwie. Na działanie i sprawność systemu wpływają także grupy nacisku tj. organizacje i ugrupowania społ., wywierające zorganizowaną presję, m.in. na partie polit. i aparat państw. w celu zgodnego z ich aspiracjami i interesami ukształtowania działań instytucji życia publicznego oraz decyzji państw., bez ubiegania się o stały udział w sprawowaniu władzy w państwie.
Bibliografia
M. Sobolewski Partie i sytemy partyjne świata kapitalistycznego, Warszawa 1974;
Współczesne systemy partyjne wybranych państw europejskich, red. M. Grzybowski, A. Zięba, Kraków 1996;
K. Knyżewski Partie i system partyjny w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, Warszawa 1998;
K. Sobolewska-Myślik Partie i systemy partyjne Europy Środkowej po 1989 roku, Kraków 1999;
A. Antoszewski, R. Herbut Systemy polityczne współczesnego świata, Gdańsk 2001;
M. Duverger Les parties politiques, Paris 1954;
G. Sartori Parties and Party Systems, New York 1976;
A. Day, R. German, J. Campbell Political Parties of the World, New York 1996;
A. Lipow Political Parties and Democracy, London–Chicago 1996.
